W pierwszej kolejności należy odróżnić pojęcie wydziedziczenia od testamentu negatywnego. Wydziedziczenie, to całkowite pozbawienie prawa do zachowku osoby wskazanej przez spadkodawcę. Wydziedziczenie obejmuje zstępnych(czyli dzieci i ich potomków), małżonka i rodziców. Testamentem negatywnym nazywamy natomiast taki testament, w którego treści wyraźnie wskazywana jest osoba, która ma zostać pozbawiona prawa dziedziczenia. Taka forma nie pozbawia jednak tej osoby prawa do zachowku. Jak wskazał Sąd Najwyższy w Uchwale z dnia 10 kwietnia 1975 r. w sprawie o sygn. akt III CZP 14/75: „
Przyczyny, dla których można wydziedziczyć zostały wymienione w art. 1008 k.c. Zgodnie z powołanym przepisem wydziedziczyć można, jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Istotną kwestią jest to, że pozbawienia spadku może dokonać jedynie spadkodawca – jeśli zatem mimo wymienionych w przepisie okoliczności, spadkodawca nie dokona wydziedziczenia danego spadkobiercy, nie ma innej możliwości wydziedziczenia go.
Spadkodawca musi dokładnie wskazać przyczynę wydziedziczenia. Nie dojdzie do niego, jeśli nie zostaną podane powody, co potwierdził Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 13 listopada 2013 r. w sprawie o sygn. akt VI ACa 578/13: „Skuteczność wydziedziczenia wymaga, zgodnie z treścią art. 1008 i 1009 k.c., zarówno wskazania przez spadkodawcę w testamencie przyczyny wydziedziczenia, należącej do jednej z przyczyn zawartych w zamkniętym katalogu z art. 1008 k.c., jak i rzeczywistego istnienia wskazanych przez spadkodawcę okoliczności. Należy przy tym podkreślić, że podstawą do ustalenia przyczyny wydziedziczenia może być tylko treść testamentu, w którym spadkodawca ma obowiązek określić powody swojego rozporządzenia pozbawiającego wydziedziczonego zarówno prawa do spadku, jak i prawa do zachowku. Spadkobierca pozwany w sprawie o zachowek ma zatem obowiązek udowodnienia, że rzeczywiście zaistniały okoliczności wskazane przez spadkodawcę w testamencie, zaś rolą sądu jest także ocena, czy okoliczności te należą do jednej z przesłanek wskazanych w art. 1008 k.c. Nawet bowiem, gdyby w rzeczywistości istniała przyczyna uzasadniająca wydziedziczenie, ale spadkodawca tej przyczyny nie wskazał w testamencie jako podstawy wydziedziczenia, rozrządzenie spadkodawcy w tym zakresie nie byłoby skuteczne.” Zwerbalizowanie tych przyczyn nie
Pierwsza z powyższych przyczyn wydziedziczenia wymaga, aby zachowanie osoby dziedziczącej wykazywało jednocześnie trzy cechy: uporczywość, sprzeczność z zasadami życia społecznego oraz nie było akceptowane przez spadkodawcę. Znaczy to tyle, że spadkodawca musi wyrazić pełną dezaprobatę dla zachowania spadkobiercy. Przykładem są alkoholicy, narkomani, hazardziści lub osoby uprawiające prostytucję.
Druga przyczyna, to popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności przeciwko spadkodawcy lub osób dla niego najbliższych. Należy w tym przypadku odwołać się do przepisów prawa karnego.
Charakterystyką trzeciej przesłanki będą dwa fragmenty orzeczeń:
Pierwszy fragment pochodzi z wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 4 kwietnia 2014 r. w sprawie o sygn. akt I ACa 887/12 w którym Sąd stwierdził, że: „Przyczyna wydziedziczenia wymieniona w art. 1008 pkt 3 k.c. polega na uporczywym niedopełnianiu względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Zachowanie takie odnosić się musi do osoby spadkodawcy i dotyczyć niedopełniania obowiązków rodzinnych właśnie względem niego. Doktryna podaje liczne przykłady takiego zachowania, jak np.: niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego, nieudzielanie opieki, brak pomocy w chorobie. Jednak co więcej - zachowanie takie musi nosić cechy uporczywości, czyli być długotrwałe lub wielokrotne. Ocena wykonywania obowiązków rodzinnych, o których mowa w tym przepisie, a obejmujących nie tylko obowiązek alimentacyjny, ale także m.in. obowiązek pieczy i pomocy w chorobie, czy w związku ze stanem zdrowia, jak też w związku z innymi trudnościami życiowymi nie może być jednak oderwana od realiów określonego przypadku.”
Z kolei z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2002 r. w sprawie o sygn. akt II CKN 1397/00 wynika, że: „W pojęciu "zaniedbywanie wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych", o którym mowa w art. 1008 pkt 3 k.c., mieści się również takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych. Chodzi tu więc również o wszczynanie ciągłych awantur, kierowanie pod adresem spadkodawcy nieuzasadnionych i krzywdzących zarzutów, wyrzucenie go z domu, brak udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami.”
Jedyną możliwością zablokowania wydziedziczenia jest przebaczenie spadkobiercy. Jest to akt wyrażenia uczuć, a nie oświadczenie woli, dlatego nie jest wymagane zachowanie szczególnej formy.
Podsumowując, wydziedziczenie, to pozbawienie praw do zachowku. Wydziedziczenie następuje wyłącznie z przyczyn zapisanych w ustawie.
