Zgodnie z treścią art. 485 § 1 KPC sąd wydaje (ma obowiązek wydać) nakaz zapłaty, jeżeli powód dochodzi roszczenia pieniężnego albo świadczenia innych rzeczy zamiennych, a okoliczności uzasadniające dochodzone żądanie są udowodnione dołączonym do pozwu:
1) dokumentem urzędowym,
2) zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem,
3) wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu,
4) zaakceptowanym przez dłużnika żądaniem zapłaty, zwróconym przez bank i niezapłaconym z powodu braku środków na rachunku bankowym.
Zgodnie z powołanym przepisem, przedmiotem postępowania nakazowego może być dochodzenie roszczenia pieniężnego albo świadczenia innych rzeczy zamiennych. Jednak to, czy w postępowaniu nakazowym zostanie wydany nakaz zapłaty zależy od tego, czy roszczenie zostanie wykazane za pomocą dokumentów wymienionych enumeratywnie w art. 485 KPC. Dokumenty te powinny udowadniać zasadność roszczenia ponad wszelką wątpliwość, tym samym dając sądowi uprawnienie do wydania nakazu zapłaty. Udowodnienie okoliczności uzasadniających żądanie pozwu dokumentami wyliczonymi w art. 485 k.p.c. dotyczy tylko roszczenia głównego, a nie odsetek czy kosztów postępowania (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 lipca 1993 r., III CZP 99/93). Dokumenty muszą być prawidłowe i precyzyjne - rozbieżności między oznaczeniem np. strony, w pozwie zawierającym wniosek o wydanie nakazu zapłaty, a dołączonymi do niego dokumentami mającymi udowodnić, że dochodzone roszczenie jest w całości udowodnione, wyłącza wydanie nakazu zapłaty przed wyjaśnieniem i usunięciem tej rozbieżności (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 1995 r., II CRN 34/95).
W pozwie należy precyzyjnie oznaczyć wysokość dochodzonego świadczenia pieniężnego oraz walutę, w jakiej roszczenie to ma być spełnione. Rzeczy zamienne to rzeczy oznaczone co do gatunku – rzeczy określone według ich cech rodzajowych właściwych dla większej liczby przedmiotów. W doktrynie przyjmuje się, że świadczenie tych rzeczy może obejmować tak pojedynczą rzecz, jak i większej ich liczbę (T. Ereciński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom II. Postępowanie rozpoznawcze, wyd. IV).
Podstawę wydania nakazu zapłaty stanowią dokumenty urzędowe i prywatne, pamiętać jednak należy, że w kwestii dokumentów prywatnych istnieje ich enumeratywny katalog, co z kolei oznacza, że dokumenty nieznajdujące się w tym katalogu nie będą mogły stanowić podstawy do wydania nakazu zapłaty.
Dokument urzędowy, o którym mowa w art. 485 § 1 KPC. to taki dokument, który posiada następujące cechy:
- pochodzi od organu władzy publicznej lub innego organu państwowego, samorządowego i organizacji zawodowych, samorządowych, spółdzielczych i innych organizacji pozarządowych,
- jest wydany w zakresie ich kompetencji,
- dotyczy zakresu spraw z dziedziny administracji publicznej,
- został wydany w przepisanej formie.
Natomiast w art. 485 § 1 pkt. 2 – 4 wymienione są rodzaje dokumentów prywatnych: rachunek zaakceptowany przez dłużnika, wezwanie do zapłaty i pisemne oświadczenie dłużnika o uznaniu długu oraz zaakceptowane przez dłużnika żądanie zapłaty zwrócone przez bank i niezapłacone z powodu braku środków na rachunku bankowym. Cechą wspólną tych dokumentów prywatnych jest to, że dłużnik akceptuje roszczenie, które ma spełnić, a którego z różnych przyczyn jeszcze nie wykonał.
Rachunek, w rozumieniu § 1 pkt. 2 analizowanego przepisu to każdy występujący w obrocie dokument rozliczeniowy stanowiący dowód zobowiązania, zatem faktura VAT spełnia te kryteria. W orzecznictwie wskazuje się, że już samo upoważnienie przez pozwanego do wystawienia faktury VAT bez podpisu w stosunkach cywilnych między przedsiębiorcami może być traktowane jako zaakceptowanie przez dłużnika rachunku, uzasadniające wydanie przez sąd nakazu zapłaty (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2006 r., II CSK 131/05).
Jednak w przypadku wezwania dłużnika do zapłaty oraz jego oświadczenie o uznaniu długu muszą mieć postać dokumentu zaopatrzonego podpisem wystawcy – gdy brak upoważnienia, o którym mowa powyżej (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1992 r., III CZP 56/92, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2001 r., I CKN 323/99). Uznanie długu może mieć dwojaki charakter: uznania właściwego, stanowiącego umowę, w której strony potwierdzają jego istnienie, zwłaszcza, co do wysokości długu i terminu jego płatności, albo tzw. uznania niewłaściwego, które może ograniczać się do oświadczenia wiedzy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2005 r., IV CK 492/04, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2007 r., II CSK 347/07). Oświadczenie dłużnika nie musi być zatem wyraźne i bezpośrednio kierowane do wierzyciela, istotne bowiem mogą okazać się jedynie okoliczności, w jakich zostało złożone.
Ostatni z dokumentów prywatnych wymienionych art. 485 § 1 KPC. to zaakceptowane przez dłużnika żądanie zapłaty, zwrócone przez bank i niezapłacone z powodu braku środków na rachunku bankowym. Powyższa podstawa wydania nakazu zapłaty dotyczy rozliczenia bezgotówkowego w postaci polecenia zapłaty. Zgodnie z art. 63d Prawa bankowego, polecenie zapłaty to udzielona bankowi dyspozycja wierzyciela obciążenia określoną kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Jednym z warunków stosowania tej formy rozliczeń jest udzielenie przez dłużnika wierzycielowi zgody na obciążanie rachunku dłużnika w drodze polecenia zapłaty, w umownych terminach zapłaty, z tytułu określonych zobowiązań. Dłużnikowi przysługuje prawo do odwołania zarówno tej zgody, jak i pojedynczego polecenia zapłaty.
Przedstawione w niniejszym artykule sposoby służące wystawieniu nakazu zapłaty nie są wyczerpujące. Istnieją jeszcze inne sposoby na uzyskanie nakazu zapłaty w typ postępowaniu, ale będą one tematem innych artykułów. Warto zaznaczyć na koniec, że w przypadku dokumentów urzędowych i prywatnych sąd ma obowiązek wystawienia nakazu zapłaty, jeżeli tylko dokumenty spełniają ustawowe przesłanki. Natomiast w innych przypadkach sąd może nie wydać nakazu, jeżeli uzna to za właściwe. W takim wypadku roszczenie będzie musiało być dochodzone w innym trybie.
