Funkcjonowanie polskiego e-sądu, gdzie referendarze sądowi wydają nakazy zapłaty, jest sprzeczne z wyrokiem TSUE (C-448/17). Trybunał w sprawie EOS KSI Slovensko stwierdził, że decyzje osób niemających statusu sędziego, podejmowane bez analizy dowodów, naruszają dyrektywę 93/13/EWG. W polskim systemie referendarze opierają się wyłącznie na twierdzeniach powoda, co naraża konsumentów na nieuczciwe roszczenia.
Problem ten pogłębia fakt, że praktyka ta narusza również art. 47 Karty Praw Podstawowych UE, gwarantujący prawo do skutecznego środka prawnego i bezstronnego sądu. Karta nie tylko pokrywa się z Konstytucją RP (art. 45), ale ją uzupełnia, wzmacniając ochronę praw konsumentów i obywateli. Polski Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 2 października 2006 roku (sygn. akt SK 34/06) podkreślił, że szybkość postępowania nie może odbywać się kosztem ochrony praw stron. Jest to szczególnie istotne w kontekście obecnych kontrowersji wokół TK, gdyż w tamtym czasie wyroki tej instytucji miały niepodważalny autorytet.
Inne orzeczenia TK, m.in. z dnia 12 czerwca 2012 r. (sygn. akt P 36/10) oraz z dnia 22 listopada 2016 r. (sygn. akt SK 3/14), wskazują, że powierzanie wydawania wyroków referendarzom jest sprzeczne z konstytucyjnym wymogiem, aby orzekanie należało wyłącznie do sędziów powołanych zgodnie z ustawą.
W 2018 roku wprowadzono zmiany w przepisach, m.in. badanie okresu przedawnienia i przekazywanie spraw do sądów rejonowych po wniesieniu sprzeciwu. Co uniemożliwiło w e-sądzie poświadczania nieprawdy, wcześniej popularne, bo bez konsekwencji. Zmiany w e-sądzie miały na celu poprawę sytuacji, ale nie rozwiązują problemów wynikających z wcześniejszych nadużyć. Przez lata tysiące Polaków padło ofiarą nakazów zapłaty opartych na niezweryfikowanych roszczeniach, co pokazuje, jak dalekosiężne były skutki pierwotnych uchybień systemowych. Podobnie jak doręczanie korespondencji na niewłaściwy adres i potraktowanie jej w ten sposób, jako doręczonej do rąk adresata.
Nakazy zapłaty wydawane przez referendarzy sądowych w polskim e-sądzie stanowią poważne naruszenie praw obywatelskich, wskazując na sprzeczność z prawem UE i Konstytucją RP. Wyrok TSUE i orzeczenia TK jednoznacznie potwierdzają, że uproszczenie procedur sądowych nie może odbywać się kosztem podstawowych zasad sprawiedliwości. Karta Praw Podstawowych, wzmacniając ochronę konsumentów, nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia realnej i skutecznej ochrony praw. Reformy wprowadzone w 2018 roku to krok w dobrą stronę, ale pozostaje pytanie, czy system w pełni odpowiada standardom praworządności i ochrony obywateli.
