Trybunał Sprawiedliwości UE stwierdził, że przepisy umożliwiające wydawanie nakazów zapłaty przez urzędników administracji sądowej, bez statusu sędziego, mogą naruszać prawa konsumentów. Brak uprzedniego badania uczciwości warunków umowy oraz rygorystyczne terminy na wniesienie sprzeciwu ograniczają możliwość skutecznej obrony.
W Polsce Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wskazywał, że referendarze sądowi nie powinni rozstrzygać spraw w postępowaniach upominawczych lub nakazowych. W wyrokach, m.in. z dnia 12 czerwca 2012 r. (sygn. akt P 36/10) i 22 listopada 2016 r. (sygn. akt SK 3/14), podkreślano, że prawo do sądu oznacza prawo do rozstrzygnięcia sprawy przez sędziego powołanego na mocy ustawy.
Funkcjonowanie e-sądu przed 2018 rokiem dodatkowo wzbudzało zastrzeżenia. Referendarze sądowi, przy opcji "zastępstwa procesowego", często samodzielnie przygotowywali pozwy w oparciu o twierdzenia strony powodowej, a następnie wydawali decyzje. W praktyce oznaczało to, że sprawy mogły opierać się na pomówieniach, bez jakiejkolwiek weryfikacji dowodów. Konsument miał prawo odwołania się od takiego nakazu, jednak procedura była skomplikowana, a terminy krótkie.
Po roku 2018 wprowadzono kluczowe zmiany. W przypadku wniesienia sprzeciwu sprawa trafia do sądu rejonowego, gdzie rozpoznaje ją sędzia, uwzględniając dowody przedstawione przez obie strony. Ta zmiana miała na celu zwiększenie ochrony konsumentów i zapewnienie, że decyzje zapadają w oparciu o rzetelną analizę materiału dowodowego.
Pomimo zmian, kompetencje referendarzy nadal budzą wątpliwości. Planowane nowelizacje kodeksu postępowania cywilnego, przewidujące rozszerzenie ich uprawnień, mogą być sprzeczne zarówno z wyrokiem TSUE, jak i orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego. Kluczowe jest zapewnienie, aby prawo konsumentów do sądu było w pełni respektowane.
Rola referendarzy sądowych w polskim systemie prawnym wymaga ponownej analizy w świetle orzecznictwa TSUE i Trybunału Konstytucyjnego. Funkcjonowanie e-sądu przed 2018 rokiem uwidoczniło zagrożenia dla praw konsumentów, wynikające z braku niezależności i wystarczającej kontroli nad decyzjami. Reforma z 2018 roku była krokiem w dobrym kierunku, ale dalsze zmiany są konieczne, aby zapewnić zgodność polskich przepisów z unijnymi i konstytucyjnymi standardami.
