Opiekun faktyczny zgodnie z ustawą o świadczeniach rodzinnych ma prawo do zasiłku rodzinnego na dziecko, lecz do jego uprawnień nie należy decydowanie w ważnych sprawach dotyczących dziecka, żeby uzyskać takie prawa trzeba zostać opiekunem prawnym dziecka.
Największe szanse na zostanie opiekunem prawnym dziecka mają osoby dla niego najbliższe, ponieważ sąd szczególnie zwraca uwagę, czy między dzieckiem a kimś z rodziny istnieje pozytywna więź. Dla sądu rodzinnego bardzo ważne jest także to czy osoba ubiegająca się o to by zostać opiekunem prawnym dziecka, należycie wywiąże się ze swoich obowiązków.
Opiekunem prawnym dziecka zostaje przeważnie jedna osoba, gdy chcą pełnić taką role dwie osoby muszą być małżeństwem. O taką role może też ubiegać się osoba, która z dzieckiem nie jest spokrewniona (np. rodzic zastępczy). Może nim zostać także osoba nie mająca polskiego obywatelstwa.
By zostać opiekunem prawnym dziecka trzeba złożyć do sądu rejonowego (wydział rodzinny i nieletnich) wniosek o ustanowienie opiekuna. Wniosek powinien być złożony w sądzie zgodnym z miejscem zamieszkania lub pobytu dziecka.
We wniosku podajemy:
* adres i nazwę sądu
* dane personalne przyszłego opiekuna, zawód i miejsce zamieszkania
* dane personalne dziecka, adres zamieszkania, pobytu dziecka
* krótkie uzasadnienie wniosku : opis sytuacji rodzinnej dziecka i kto się nim zajmuję
* załączniki : ważne dokumenty dotyczące dziecka m.in odpis aktu urodzenia
Do obowiązków opiekuna prawnego dziecka należy sprawowanie opieki nad dzieckiem, a także nad majątkiem dziecka. Nad opiekunem nadzór pełni sąd opiekuńczy. Jeżeli np. dziecko odziedziczyło mieszkanie po swoich rodzicach, to opiekun prawny nie może sprzedać go bez zgody sądu opiekuńczego. Gdyby była taka zgoda mieszkanie nie może nabyć sam opiekun lub jego małżonek.
Gdy dziecko posiada pieniądze na rachunku bankowym, to opiekun może pobierać je też tylko po uzyskaniu zezwolenia sądu opiekuńczego. Gdy dziecko posiada kosztowności, papiery wartościowe sąd może nakazać złożenie ich do depozytu sądowego.
Do obowiązków opiekuna prawnego należy także składanie w sądzie pisemnego sprawozdania dotyczącego dziecka (jaki jest stan jego zdrowia, jak się uczy itp.). Termin składania sprawozdania wyznacza sąd opiekuńczy, przeważnie jest to raz w roku.