Instytucja zachowku powstała, aby zabezpieczyć spadkobierców, których pominięto w testamencie. Dokładną definicję zachowku określa wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2013 r. o sygn. akt II CSK 403/2012:
„Normy dotyczące prawa do zachowku są odzwierciedleniem zasad moralnych, według których spadkodawca nie powinien rozporządzać swoim majątkiem na wypadek śmierci z całkowitym pominięciem osób dla niego najbliższych. Zachowek jest w takim przypadku swego rodzaju zastępczą formą dziedziczenia. Wskazywane przez pozwaną okoliczności tj. jej sytuacja materialna oraz nienajlepsze stosunki osobiste pomiędzy powodami a spadkodawcą nie były wystarczające do uznania, że zachodziły wyjątkowe okoliczności, które pozwalały uznać dochodzenie przez powodów roszczeń z tytułu zachowku za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.”
Do nielicznego grona osób, którym przysługuje prawo do zachowku, należą: rodzice spadkodawcy, zstępni(dzieci, wnuki, prawnuki etc.) oraz małżonkowie. Warto zwrócić uwagę na fakt, że kierowanie roszczeń też ma pewną hierarchię. Najpierw zwracamy się do bezpośrednich spadkobierców, a następnie do osób, na których korzyść zostały wykonane zapisy windykacyjne. Dopiero na końcu do osób obdarowanych. Wartość, o którą może ubiegać się spadkobierca z racji zachowku, wynosi połowę wartości spadku. Inaczej ma się sytuacja, gdy uprawniony jest nieletni lub jest osobą trwale niezdolną do podjęcia pracy. Wtedy należą im się dwie trzecie. Oczywiście nie wszystko jest takie proste. Wedle woli osoby, według której zostaje spisany testament, może dojść do wydziedziczenia(art. 1008 Kodeksu Cywilnego). Prawo to przysługuje spadkodawcy w momencie, gdy osoba uprawniona do zachowku dokonuje czynów niezgodnych z zasadami życia w społeczeństwie(np. liczne przestępstwa, alkoholizm, narkomania), działa w sposób wyniszczający lub zagraża wolności, zdrowiu i życiu członków rodziny. Warto również wspomnieć, że jeśli osoba ubiegająca się o zachowek, w przeszłości zrzekła się lub odrzuciła spadek, nie będzie mogła skorzystać z powyższego prawa. Przy obliczaniu zachowku, do spadku dolicza się dokonane przez spadkodawcę zapisy windykacyjne oraz darowizny poczynione w okresie dziesięciu lat przed otwarciem spadku. Darowizna, to darmowe przysporzenia, które oddaje spadkodawca na mocy umowy darowizny. Podlegają one doliczeniu do zachowku, nawet w przypadku, gdy darowany przedmiot został zniszczony. Należy zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 994 Kodeksu Cywilnego, przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku: darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem małżeństwa z uprawnionym, drobnych darowizn(którymi są np. prezenty urodzinowe), darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty(licząc od daty otwarcia spadku), darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami, a także darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Należy pamiętać, iż roszczenia z tytułu zachowku mogą ulec przedawnieniu po pięciu latach od daty ogłoszenia testamentu. Ponadto, jeśli darowizna została dokonana przed dziesięciu laty, licząc od momentu śmierci spadkodawcy, nie ma obowiązku wypłaty zachowku ze względu na otrzymaną darowiznę.
