Błędy lekarskie rodzą powstanie odpowiedzialności lekarza, która z uwagi na szeroką regulację systemową może dotyczyć odpowiedzialności karnej, cywilnej, zawodowej lub pracowniczej. Niniejsza publikacja ma na celu przybliżenie czytelnikowi prawnych rozwiązań dochodzenia przez poszkodowanego lub uprawnione osoby, roszczeń z tytułu odpowiedzialności cywilnej lekarzy.
Odpowiedzialność cywilna lekarzy za wyrządzoną szkodę może przybrać postać majątkową, czy też nie majątkową w postaci naruszenia dóbr osobistych takich jak życie lub zdrowie pacjenta. Jest to w istocie rzeczy odpowiedzialność nieograniczona, tj. dłużnik odpowiada całym majątkiem.
Podstawową, a zarazem główną funkcją odpowiedzialności jest funkcja kompensacyjna, której celem jest wyrównanie uszczerbku doznanego przez poszkodowanego w dobrach prawnie chronionych. Źródłem odpowiedzialności może być istnienie zobowiązania pomiędzy lekarzem (placówką medyczną) a pacjentem (ex contractu) bądź czyn niedozwolony (ex delicto), tj. postępowanie sprzeczne z prawem, zasadami etyki lekarskiej lub zasadami współżycia społecznego, prowadzące do wyrządzenia pacjentowi szkody.
Odpowiedzialność kontraktowa może być oparta na zasadzie winy bądź na zasadzie ryzyka. W pierwszym przypadku lekarz bądź placówka medyczna odpowiadać będzie gdy można im przypisać winę w działaniu lub odmowie podjęcia leczenia, badania pacjenta, w drugim zaś przypadku, odpowiedzialność jest zaostrzona, odpowiadają oni bowiem niezależnie od swojej winy za sam fakt wyrządzenia szkody poprzez niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.
Odpowiedzialność deliktowa może być oparta na zasadzie winy, na zasadzie bezprawności działania lub zaniechania, na zasadzie ryzyka lub na zasadach słuszności [1].
Do ustalenia odpowiedzialności lekarza za błędy lekarskie konieczne jest wystąpienie w konkretnej sprawie jej przesłanek, których wykazanie przez pacjenta będzie warunkowało zasadność dochodzenia przez niego roszczenia:
- Zdarzenie wyrządzające szkodę w postaci niewykonania lub nienależytego wykonania umowy bądź czynu niedozwolonego;
- Szkoda wyrządzona pacjentowi;
- Związek przyczynowo skutkowy między zdarzeniem a szkodą.
Panuje zasadniczo zgoda, by pojęciem szkody obejmować uszczerbek, jakiego w swych dobrach lub interesach doznała określona osoba (pacjent), jeśli są to dobra lub interesy prawnie chronione [2]. W piśmiennictwie i judykaturze dla określenia szkody używa się terminu „uszczerbek", aby wskazać na stan niekorzystny dla poszkodowanego. Szkoda może przybrać postać szkody majątkowej (uszczerbek materialny na osobie lub na mieniu) jak również szkody niemajątkowej (krzywda czyli cierpienia fizyczne i moralne). Za szkodę majątkową rozumie się uszkodzenia ciała lub rozstrój zdrowia, deficyt jaki pacjent doznaje w związku z całkowitą lub częściową niezdolnością do pracy, zwiększenie potrzeb lub zmniejszenie widoków powodzenia w przyszłości, koszty leczenia, koszty związane z przekwalifikowaniem zawodowym, utrata dochodów związana z koniecznością dodatkowej hospitalizacji, zaś w przypadku śmierci pacjenta – koszty pogrzebu, pogorszenie się sytuacji życiowej jego rodziny. Do spraw objętych wyrządzeniem pacjentowi szkody majątkowej można zaliczyć: spowodowanie trwałego kalectwa wskutek pozostawienia w jamie brzusznej pacjenta ciała obcego, zeszpecenie twarzy w wyniku wadliwie przeprowadzonego zabiegu. Szkodą niemajątkową określa się doznaną przez pacjenta (lub jego bliskich w przypadku jego śmierci) krzywdę, a więc cierpienie fizyczne i moralne, psychiczne jakiego doznał pacjent [3]. Przykładem spraw dotyczących szkody niemajątkowej może być pozostawienie w organizmie pacjenta ciała obcego, co spowodowało wyłącznie rozstrój zdrowia, krzywdą będzie tutaj bowiem cierpienia fizyczne i moralne powstałe wskutek wadliwego zabiegu.
Wystąpienie przesłanki zdarzenia oraz szkody, nie przesądza o przyjęciu odpowiedzialności lekarza (placówki medycznej), jeżeli między jego zachowaniem, a szkodą nie zostanie wykazany związek przyczynowy. W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem a szkodą jest kategorią obiektywną i należy go pojmować jako obiektywne powiązanie ze sobą zjawiska nazwanego „przyczyną” ze zjawiskiem określonym jako „skutek”. Zgodnie z ogólną zasadą dowodzenia płynącą z art. 6 KC, ciężar udowodnienia spoczywa na poszkodowanym, czyli pacjencie (w przypadku śmierci pacjenta, jego rodzinie).
Naprawienie szkody wyrządzonej pacjentowi przez podmiot odpowiedzialny (lekarza, placówkę medyczną) w razie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, zgodnie z art. 444 § 1 zd. 1 KC, obejmuje wszystkie poniesione przez pacjenta i związane z ową szkodą koszty. Roszczenia tego typu nazywane są roszczeniami odszkodowawczymi. W tym miejscu należy zwrócić uwagę, iż poszkodowanemu pacjentowi przysługuje prawo wyboru sposobu naprawienia szkody. Zgodnie z art. 363 § 1 zd. 1 KC naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego (restytucja naturalna), bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Co do zasady w procesach „lekarskich”, naprawienie szkody następuje poprzez zasądzenie na rzecz poszkodowanego pacjenta, zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej. Odszkodowanie na rzecz pacjenta zgodnie z art. 444 KC obejmuje:
- wszelkie koszty wynikłe z uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, jeżeli są konieczne i celowe (koszty leczenia, dodatkowej pomocy pielęgniarskiej, koszty leków, specjalnego odżywiania, zakupu wyrobów medycznych, wydatki związane z przewozem poszkodowanego do placówki medycznej i na zabiegi, koszty opieki i pielęgnacji, koszty zabiegów rehabilitacyjnych);
- rentę, jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość.
W przypadku, gdy pacjent w wyniku wadliwego leczenia doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, co wywołało u niego cierpienia fizyczne i krzywdę moralną, przysługuje mu na podstawie art. 445 § 1 KC roszczenie o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. Przyznanie zadośćuczynienia zależy od swobodnego uznania sądu rozstrzygającego sprawę (orzeczenie Sądu Najwyższego z 15.09.1999 r., sygn. akt: III CKN 339/98, OSP 4/2000, poz. 66), nie oznacza jednak dowolności.
Roszczenia osób bliskich, członków rodziny w razie śmierci pacjenta, stanowią odrębną kategorię roszczeń, na co wskazuje przepis art. 446 KC. Jeżeli wskutek wadliwego leczenia lub nieudzielenia pomocy przez lekarza, jeżeli był do tego obowiązany, nastąpiła śmierć pacjenta, podmiot odpowiedzialny jest zobowiązany do naprawienia szkody i powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu kto je poniósł. W razie śmierci pacjenta z osoba, względem której ciążył na zmarłym pacjencie obowiązek alimentacyjny jak również osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, mogą żądać przyznania renty. Ponadto sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego pacjenta, stosowne odszkodowanie jeżeli wskutek śmierci pacjenta nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. Najbliższym członkom rodziny zmarłego pacjenta, sąd może przyznać również odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Autorem artykułu jest Radca Prawny Rafał Kozakiewicz z kancelarii prawnej „Jurysta” w Warszawie – więcej informacji na stronie: Błędy lekarskie – odszkodowania-warszawa.waw.pl
Bibliografia
Nesterowicz M. Prawo medyczne. Toruń, Wydawnictwo „Dom Organizatora”, 2013, s. 75.
Gniewek E. Kodeks cywilny Komentarz, Warszawa, Wydawnictwo C.H. BECK, 2011, s. 577.
Fiutak A., Podleśny T., Kozik M., Szczerba P., Zblewska-Wrońska K. Odpowiedzialność prawna pracowników medycznych. Przepisy – Przykłady - Orzecznictwo. Warszawa, Wydawnictwo C.H. Beck, 2013, s. 184.
