Odprawa pośmiertna

est powszechnym świadczeniem pieniężnym, przysługującym bezpośrednio od pracodawcy (a nie przechodzącym z pracownika na członków rodziny) na rzecz uprawnionych członków rodziny pracownika. Prawo to powstaje w momencie śmierci pracownika (niezależnie od jej przyczyny ani też miejsca, w którym nastąpiła), który zmarł w czasie trwania stosunku pracy (niezależnie od tego, czy w tym czasie świadczył pracę, czy był zwolniony z obowiązku jej wykonywania, np. z powodu urlopu, choroby itp.) lub po rozwiązaniu tego stosunku, ale w czasie pobierania przez pracownika zasiłku chorobowego. Odprawa ta przysługuje członkom rodziny zmarłego pracownika bez względu na podstawę nawiązania stosunku pracy, wymiaru czasu pracy, a także stażu pracy, jaki posiadał zmarły. Przy zatrudnieniu u kilku pracodawców przysługuje u każdego z nich . W zasadzie jako jedyne świadczenie w Kodeksie pracy została ona przewidziana nie dla pracownika, lecz dla jego najbliższej rodziny, co z uwagi na okoliczności towarzyszące jego wypłacie jest rzeczą naturalną.

Krąg osób uprawnionych do otrzymania odprawy pośmiertnej jest stosunkowo wąski. Zgodnie bowiem z art. 93 § 4 k.p., odprawę tę wypłaca się małżonkowi oraz innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych . Są to m.in.: dzieci własne i dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione do ukończenia przez nie 16 lat, a w przypadku kontynuowania nauki do jej ukończenia, jednak nie dłużej niż do osiągnięcia 25 roku życia oraz bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie przed ukończeniem 16 lub 25 lat życia, przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, jeżeli zostały przyjęte co najmniej rok przed śmiercią pracownika, rodzice (w tym ojczym, macocha, osoby przysposabiające), jeżeli pracownik bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania oraz ukończyli 50 lat lub są niezdolni do pracy albo wychowują co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty po zmarłym pracowniku, rozwiedziony małżonek, który do dnia śmierci pracownika nie pozostawał z nim we wspólności małżeńskiej, a miał ustalone wyrokiem lub ugodą sądową prawo do alimentów, jeżeli jest niezdolny do pracy lub osiągnął wiek 50 lat, albo gdy wychowuje jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym pracowniku. Krąg osób uprawnionych do odprawy pośmiertnej jest w świetle art. 93 § 4 k.p. zamknięty. Dlatego też w razie braku tych osób, pracodawca po prostu nie wypłaca odprawy pośmiertnej. Nie ma on bowiem obowiązku wypłaty tej odprawy innym spadkobiercom zmarłego pracownika, gdyż nie wchodzi ona do spadku po nim . nie przysługuje jednak wymienionym członkom rodziny, jeżeli pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, a odszkodowanie wypłacone przez instytucję ubezpieczeniową jest nie niższe niż odprawa pośmiertna przysługująca zgodnie z art. 93 § 2 i 6 k.p.. Jeżeli zaś odszkodowanie to jest niższe od odprawy pośmiertnej, pracodawca jest obowiązany wypłacić rodzinie tylko różnicę między tymi świadczeniami . Wysokość odprawy jest uzależniona od okresu zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy, ale wlicza się także okres pracy u poprzedniego pracodawcy, jeżeli zmiana pracodawcy nastąpiła w trybie art. 231 k. p..

Omawianą odprawę wypłaca się w wysokości: jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat, trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat, sześciomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat. Odprawę tę oblicza się z zastosowaniem zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy i dzieli się w częściach równych pomiędzy uprawnionych członków rodziny. Jeżeli po zmarłym pracowniku pozostaje tylko jeden członek rodziny uprawniony do omawianej odprawy, przysługuje mu połowa kwoty określonej w art. 93 § 2 Kodeksu pracy. przysługuje po śmierci pracownika lub byłego pracownika. W tym sensie jest więc świadczeniem majątkowym, które pozostaje w bezpośrednim związku z pracą świadczoną przez pracownika w ramach stosunku pracy. Ponieważ z roszczeniem o wypłatę odprawy pośmiertnej wystąpić przeciwko pracodawcy mogą uprawnieni członkowie rodziny w orzecznictwie jak i w literaturze przedmiotu pojawiają się wątpliwości co do charakteru prawnego omawianej odprawy. Problem dotyczy kwestii, czy jest ona świadczeniem ze stosunku pracy, czy też świadczeniem o innym charakterze. Jeszcze w stanie przedkodeksowym Sąd Najwyższy w uchwale Izby Cywilnej z dnia 14 stycznia 1959 r. stwierdził, że odprawa pośmiertna nie jest świadczeniem ze stosunku pracy. Odmienny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 15 grudnia 1975 r. uznając, iż roszczenie o odprawę pośmiertną jest roszczeniem ze stosunku pracy. Uzasadnieniem tego poglądu było w szczególności przyjęcie, że odprawa pośmiertna została unormowana w Kodeksie pracy i że źródłem roszczenia uprawnionych członków rodziny zmarłego pracownika jest stosunek pracy. Również w literaturze przedmiotu spotykane były w tej kwestii odmienne poglądy. Wyrażano też opinie, że odprawa pośmiertna ma pewne cechy świadczenia ubezpieczeniowego, stanowiąc uzupełnienie renty rodzinnej. Według innego poglądy wypłata tej odprawy jest przejawem spełniania funkcji socjalnych przez pracodawcę. Przyjąć należy, że odprawa pośmiertna jest samoistnym, nie stanowiącym składnika wynagrodzenia za pracę, świadczeniem związanym ze stosunkiem pracy zmarłego pracownika, przysługującym pozostałym po nim członkom rodziny. Nie jest to jednak świadczenie ze stosunku pracy, ale świadczenie z tym stosunkiem związane .

jest swoistą rekompensatą materialną za śmierć osoby bliskiej, nie ma jednak charakteru odszkodowawczego, stąd też nie podlega zaliczeniu na poczet odszkodowania należnego według zasad prawa cywilnego, ani też na poczet świadczenia przysługującego poszkodowanemu z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia komunikacyjnego . Jest ona formą finansowej pomocy dla rodziny pracownika w trudnym dla niej okresie po jego śmierci i dlatego będzie ona przysługiwała także wtedy, gdy śmierć pracownika nastąpiła z jego winy. Odprawa ta jest należnością samoistną, samodzielną, niezwiązaną z innymi świadczeniami, do których prawo warunkuje śmierć pracownika, np. renty rodzinnej czy zasiłku pogrzebowego .