Odprawa rentowa i emerytalna

Odprawy rentowe i emerytalne zostały wprowadzone w sposób powszechnie obowiązujący przez ustawę z dnia 2 lutego 1996 r. nowelizującą Kodeks pracy. Poprzednio obowiązywały wyłącznie z mocy szczególnych przepisów o wynagrodzeniu w zakresie przez nie określonym, aczkolwiek w gospodarce uspołecznionej z mocy układów zbiorowych pracy lub innych przepisów były ostatnio prawie regułą.

Obecnie obowiązujący Kodeks pracy zobowiązuje wszystkich pracodawców do wypłacenia odprawy pieniężnej na rzecz pracowników odchodzących na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy. Odprawa ta jest więc świadczeniem powszechnym w tym sensie, że przysługuje w wysokości określonej w Kodeksie pracy każdemu pracownikowi spełniającemu przesłanki do jej otrzymania, niezależnie od tego, u jakiego pracodawcy jest on zatrudniony. Zgodnie z art. 92 k.p. pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Odprawa ta przysługuje w stałej, wskazanej w przepisie wysokości, niezależnie od stażu pracy, wymiaru czasu pracy, czy podstawy prawnej świadczenia pracy (umowa o pracę, powołanie, wybór, spółdzielcza umowa o pracę). Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy, do obliczenia wysokości odprawy rentowej lub emerytalnej stosuje się zasady obowiązujące przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.

Zdarzeniem prawnym powodującym powstanie prawa do odprawy jest przejście pracownika na emeryturę lub rentę. Za datę przejścia na emeryturę lub rentę uważa się datę rozwiązania stosunku pracy po uprzednim przyznaniu jednego z tych świadczeń, albo datę przyznania świadczenia, jeżeli nastąpiło ono po rozwiązaniu stosunku pracy na wniosek złożony w czasie zatrudnienia. Sam fakt spełnienia przez pracownika warunków uprawniających do renty lub emerytury nie jest więc wystarczający do nabycia prawa do odprawy emerytalnej lub rentowej. Najczęściej ustanie stosunku pracy oraz przejście na rentę lub emeryturę są zdarzeniami następującymi bezpośrednio po sobie. Niekiedy jednak pracownik nabywa prawo do świadczenia po pewnym czasie od daty ustania stosunku pracy, a więc zbieg tych zdarzeń nie ma miejsca. Nie musi to oznaczać zerwania związku, o którym mowa w art. 92 § 1 k.p.. Jak się podkreśla w orzecznictwie, związek między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do emerytury lub renty może mieć charakter nie tylko przyczynowy (rozwiązanie stosunku pracy następuje dlatego, że pracownikowi przysługuje prawo do świadczenia), czasowy (rozwiązanie stosunku pracy zbiega się w czasie z nabyciem prawa do świadczenia niezależnie od przyczyny rozwiązania stosunku pracy), ale i funkcjonalny, gdy rozwiązanie stosunku pracy następuje wprawdzie przed ustaleniem prawa do świadczenia, ale przyznanie świadczenia jest konsekwencją sytuacji bezpośrednio poprzedzającej ustanie zatrudnienia.

Kodeks pracy zawiera normy jednostronnie bezwzględnie obowiązujące, od których dopuszczalne są odstępstwa na korzyść pracownika. Nie ma żadnych przeszkód do ustalenia w przepisach obowiązujących danego pracodawcę (układy zbiorowe pracy, regulaminy wynagrodzenia) korzystniejszych warunków nabywania przez pracowników prawa do odprawy emerytalnej lub rentowej, aniżeli określone przepisami Kodeksu pracy. W odniesieniu do niektórych grup pracowniczych przepisy odrębne przewidują korzystniejsze warunki uzyskania odprawy rentowej lub emerytalnej np.: na podstawie art. 28 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych urzędnikowi państwowemu przechodzącemu na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy przysługuje jednorazowa odprawa: po 10 latach pracy w urzędach ? wysokości dwumiesięcznego wynagrodzenia; po 15 latach pracy w urzędach ? w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia; po 20 latach pracy w urzędach ? w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia.

Omawiana odprawa jest świadczeniem jednorazowym w tym znaczeniu, że pracownik może nabyć do niej prawo jedyny raz w trakcie kariery zawodowej. Pracownik, który otrzymał odprawę w związku z przejściem na rentę (emeryturę), a następnie podjął zatrudnienie, które ustało w związku z przejściem na emeryturę (rentę) ? odprawy ponownie nie dostanie. Nie ma przy tym znaczenia, czy prawo do odprawy rentowej lub emerytalnej powstało u tego samego, czy też u różnych pracodawców. Jeżeli jednak pracownik był zatrudniony u kilku pracodawców i jednocześnie u wszystkich przechodzi na rentę lub emeryturę, to odprawa przysługuje mu od każdego z tych pracodawców. Przyjmuje się, że w sytuacji, gdy pracownik otrzymał już odprawę, a następnie u nowego pracodawcy nabyłby prawo do wyższej odprawy (np. na podstawie układu zbiorowego pracy), to od nowego pracodawcy przysługuje mu świadczenie w wysokości różnicy między tą odprawą a otrzymaną wcześniej.

Funkcją omawianej odprawy jest złagodzenie skutków materialnych i moralnych zmiany statusu osoby czynnej zawodowo, która staje się biorcą świadczeń długoterminowych z ubezpieczenia społecznego nie równoważących wcześniej pobieranego wynagrodzenia za pracę. Zapraszamy na forum prawne aby uzyskać więcej informacji.