Odnosząc się do poprzednich artykułów traktujących o statusach zatrzymanych, podejrzanych oraz oskarżonych zasada domniemania niewinności stanowi dobre uzupełnienie poruszanej przeze mnie tematyki. Zasada ta jest zawarta w prawie międzynarodowym oraz prawach poszczególnych krajów. Skupię się tutaj głównie na polskim prawodawstwie i zapisach regulujących tę zasadę. Pisząc w dużym skrócie zasada domniemania niewinności jest jedyną w polskim prawie dyrektywą absolutną i nie ma od niej żadnych wyjątków. W uproszczeniu, przekaz reguły sprowadza się do tego, że każda osoba jest niewinna, dopóki jej wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem a ciężar dowodowy spoczywa na oskarżycielu (oskarżony lub jego obrona nie ma obowiązku a jedynie prawo dowodzić swojej niewinności np.: przedstawienie alibi). Zasada ta obliguje do obiektywizmu i działa na korzyść osoby oskarżonej, bowiem wszelkie "nierozwiane" wątpliwości rozstrzygane są na korzyść oskarżonego (in dubio pro reo). Nadmienić należy, że zasada ta znajduje zastosowanie w postępowaniu karnym (nie obejmuje np. postępowań administracyjnych), jest więc sformułowana w kodeksie postępowania karnego oraz nadrzędnie w konstytucji Rzeczypospolitej. Brzmienie Art. 42. Konstytucji
"1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego.
2. Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu.
3. Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu."
Osoba oskarżona mimo obciążających dowodów nie może być nazywana winnym do czasu wydania prawomocnego wyroku, co warto powtórzyć, gdyż domniemanie niewinności dotyczy wszystkich sfer społecznych (nie tylko organów prowadzących proces): pracodawców, prasy, osób fizycznych, które muszą powstrzymać się od podejmowania niekorzystnych decyzji w stosunku do oskarżonego do chwili udowodnienia mu winy. Wynika to niejako z umiejscowienia tego zapisu w dziale "Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela" oraz zapisu "każdy", który w tym miejscu obliguje wszystkich, we wszystkich sferach życia do stosowania zasady domniemania niewinności. Warto przytoczyć też brzmienie artykułu 5 kodeksu postępowania karnego, który jest wtórny wobec konstytucji:
Art. 5. § 1. "Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem.
§ 2. Nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego."
Zasada domniemania niewinności ma też swoje prawne regulacje w prawie międzynarodowym. W podobnym brzmieniu została zawarta między innymi w artykule 11 ust. 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, w artykule 6 ust. 2 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz w artykule 14 ust. 2 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (część zapisów odnosi się także do nieretroaktywności prawa). Większość współczesnych państw również zawiera tę zasadę w prawodawstwie krajowym.
Zasada ta podobnie jak wiele innych wywodzi się z prawa rzymskiego i jest kolejnym dowodem na wysokie rozwinięcie ówczesnej cywilizacji. Jak widać nie trzeba być adwokatem czy konstytucjonalistą, żeby poznać i zrozumieć niektóre zagadnienia, których znajomość jest przydatna a nieznajomość może zaszkodzić.
