Pozytywizm

Termin „pozytywizm” używany jest zamiennie z terminem „realizm”. Korespondencja tych dwóch słów –światopoglądu i stylu epoki oraz głównego prądu literackiego dużo mówi o charakterze epoki, w której przeważała tendencja do jak najbardziej szczegółowego, realnego, mającego odbicie w rzeczywistości ujmowania świata w sztuce. „Powieść to zwierciadło przechadzające się po gościńcu” – to zdanie Stendhala bardzo wyraźnie określa kierunek, w jakim szła sztuka pozytywizmu.

Skąd wziął się termin, określający epokę? Od przymiotnika „pozytywny”, ale trochę inaczej rozumianego niż dzisiaj, oznaczał coś wzorcowego, doskonałego, pełnego. Nazwa ta powstała w opozycji do tendencji romantyzmu, gdzie w sztuce liczyła się oryginalna forma, nowe rodzaje, niezwykła treść, świat realny, ale jednocześnie pełen fantazji. Termin pozytywizm powstał dzięki Augustowi Comte, autorowi dzieła Kurs filozofii pozytywnej. Zwolennik tej filozofii podkreślał potrzebę badania wyłącznie przedmiotów rzeczywistych, rozważał pożyteczne tematy, zajmował się problemami, które mogą dać wymierne efekty. Według filozofa wzorem dla praw rządzących społeczeństwem mogły być tylko nauki przyrodnicze.

Pozytywizm trwa od 1864 roku do 1890 lub 1895 roku. Data początku nowej epoki jest wyraźna, bo wyznacza ją upadek powstania styczniowego. Nie można jednak określić dokładnie daty końcowej, ponieważ wpływ pozytywizmu na literaturę jest dość znaczny nawet po zapoczątkowaniu nowych tendencji modernizmu. Poza tym daty, ramy epoki zawsze pozostają tylko umowne, ponieważ w przypadku każdej epoki można znaleźć bez problemu wybitnych twórców, którzy pisali w konwencjach starej epoki już w momencie nastania nowego okresu w historii literatury.