W 1991 roku izraelski rząd utworzył komisję mającą na celu zbadanie w wielu aspektach (socjologicznym, etycznym, religijnym, prawnym) zapłodnienia in vitro. Głównym celem tych badań było przygotowanie projektu ustawy regulującej problematykę macierzyństwa zastępczego. Było to trudne zadanie - należało wypracować kompromis miedzy oczekiwaniami ortodoksyjnych Żydów, a bardziej liberalnymi poglądami świeckich. Ustawa została przyjęta przez Kneset w marcu 1996 roku. Zawiera wiele bardzo ciekawych rozwiązań. Zachęcam do lektury, głównie ze względu na to, że polskie prawo nadal nie reguluje materii macierzyństwa zastępczego.
Zgodnie ze wspomnianą ustawą, każdy przypadek macierzyństwa zastępczego wymaga każdorazowej zgody tzw. Komisji Aprobującej. Komisja Aprobująca to ciało powołane przez ministra zdrowia, składające się z siedmiu członków: dwóch lekarzy specjalizujących się w dziedzinie ginekologii i położnictwa, lekarza specjalisty od medycyny wewnętrznej, psychologa klinicznego, pracownika socjalnego oraz duchownego - przedstawiciela religii ubiegających się stron. Komisja Aprobująca podejmuje decyzje większością głosów, w obecności co najmniej pięciu członków.
Każdy przypadek macierzyństwa zastępczego jest rozpatrywany zgodnie z wydanymi przez komisje wytycznymi:
* dawcami gamet mogą być tylko małżeństwa zawarte zgodnie z izraelskim prawem (dostarczanie nasienia - poza szczególnymi przypadkami - jest zabronione);
* strony umowy muszą być pełnoletnimi obywatelami Izraela;
* matka zastępcza (surogatka) powinna być stanu wolnego (dopuszczalne w skrajnych przypadkach odstępstwa);
* su rogatka pozostaje anonimowa, nie może być spokrewniona z rodzicami socjologicznymi dziecka;
* zgodnie z Judaizmem wyznanie matki staje się wyznaniem dziecka, a strony umowy powinny wyznawać tę samą religię (dopuszczalne w skrajnych przypadkach odstępstwo).
Aby Komisja wydała zgodę, strony muszą spełniać dodatkowe wymogi:
* strony muszą przedstawić zaświadczenie lekarskie poświadczające niemożność zajścia przez matkę genetyczna w udaną i bezpieczną ciążę;
* kandydatka na surogatkę musi poddać się szczegółowym badaniom w celu wykluczenia przeciwwskazań i potencjalnych zagrożeń;
* strony umowy zobowiązują się do przejścia badań psychologicznych prowadzonych przez psychologa lub pracownika socjalnego.
Dodatkowe kompetencje Komisji Aprobującej mają na celu udaremnienie nielegalnego finansowania macierzyństwa zastępczego. Komisja nadzoruje wykonanie umowy w zakresie wydatków. Może sugerować comiesięczną wypłatę surogatce określonych kwot w celu pokrycia ponoszonych przez nią nakładów.
Interesujące (w szczególności w kontekście polskiego przypadku surogatki Beaty Grzybowskiej) są rozwiązania izraelskiego ustawodawstwa na wypadek odstąpienia matki zastępczej od umowy:
* do czasu sfinalizowania umowy jedynym prawnym opiekunem dziecka jest pracownik socjalny, mianowany przez ministra zdrowia;
* do końca piątego miesiąca ciąży pracownik socjalny musi zostać powiadomiony o przewidywanym terminie i miejscu porodu, a sam fakt porodu musi zostać zgłoszony w ciągu 24 godzin;
* przekazanie dziecka następuje w obecności pracownika socjalnego;
* po porodzie dziecko powinno przebywać pod opieką rodziców socjologicznych, którzy w ciągu 7 dni składają wniosek o przysposobienie (adopcje);
* sąd, kierując się dobrem dziecka, wyraża zgodę na adopcję.
Sąd może wyrazić zgodę na odstąpienie przez surogatkę od umowy wyłącznie, gdy udowodniona zostanie istotna zmiana okoliczności uzasadniająca to odstąpienie i gdy nie ucierpi na tym dobro dziecka. W takim przypadku sąd obligatoryjnie wskazuje matkę zastępczą jako prawnego opiekuna. Możliwe jest orzeczenie możliwości kontaktów rodziców socjologicznych z dzieckiem. Sąd może też zarządzić od surogatki zwrot kosztów poniesionych na jej rzecz przez drugą stronę.
Dopełnieniem izraelskich regulacji jest penalizacja zawarcia umowy o macierzyństwo zastępcze bez zgody Komisji Aprobującej. Czyn taki, podobnie jak upowszechnienie tożsamości osób zawierających umowę, jest zagrożony karą do roku pozbawienia wolności.
Na podstawie: Mariusz Fras, Dominik Abłażewicz, "Reżim prawny macierzyństwa zastępczego na tle porównawczym.", w: [" Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego, vol. VI, A.D. MMVIII" ]
