Konstytucja RP, w szczególności jej art. 8, wyraźnie wskazuje, że jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej, a przepisy konstytucyjne mogą być stosowane bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej. Jednak w praktyce sądy i prokuratury traktują Konstytucję wybiórczo, ograniczając jej rolę do deklaracji. To podejście osłabia ochronę obywateli i podważa nadrzędność konstytucyjnych zasad.
Szczególne kontrowersje budzi art. 77 ust. 2, który zakazuje wyłączania możliwości dochodzenia naruszonych praw lub wolności na drodze sądowej — ustawa nie może zamykać drogi w dochodzeniu praw. Mimo to, w wielu przypadkach sądy opierają się na proceduralnych wymogach lub przepisach niższego rzędu, zamiast zapewniać skuteczną ochronę konstytucyjnych praw. Jest to sprzeczne z art. 2, który zobowiązuje państwo do przestrzegania zasad demokratycznego państwa prawnego, oraz art. 4, wskazującym, że władza zwierzchnia należy do narodu: naród sprawuje władzę przez przedstawicieli lub bezpośrednio.
Niepokój budzi także niewłaściwe rozumienie art. 45, który gwarantuje prawo do sądu. W praktyce, zamiast zapewniać pełny i skuteczny dostęp do sprawiedliwości, sądy traktują to prawo formalistycznie. Wiele spraw jest oddalanych z powodu braków formalnych lub innych przeszkód proceduralnych, co uniemożliwia obywatelom realne dochodzenie swoich praw.
Jednocześnie art. 30, podkreślający nienaruszalność godności ludzkiej, oraz art. 77 ust. 1, gwarantujący prawo do odszkodowania za szkody wyrządzone przez organy władzy publicznej, pozostają w dużej mierze niewykorzystywane. Sądy, zamiast aktywnie stosować te przepisy, często unikają ich powoływania, co marginalizuje ich znaczenie.
Paradoksalnie, sędzia czasem powołuje się art. 20. Takie podejście skutkuje naruszeniem równowagi między potrzebami państwa a prawami obywateli.
Polska Konstytucja, choć formalnie najwyższym prawem, jest często ignorowana lub stosowana wybiórczo przez sądy i prokuratury. Brak bezpośredniego stosowania jej kluczowych zapisów, takich jak art. 8, 30, 77 czy 2 i 4, prowadzi do ograniczenia ochrony praw jednostki. Wymiar sprawiedliwości wymaga reformy, która przywróci Konstytucji jej należną rolę i zapewni pełną ochronę obywateli w zgodzie z jej duchem i literą.
