Do tej pory brak było przepisów, które regulowałyby stosunki pomiędzy spółkami powiązanymi. Powodowało to istotne problemy szczególnie w przypadku zarządzania całą grupą spółek – interes spółki dominującej czy nawet całej grupy nie zawsze jest zgody z interesem poszczególnych spółek wchodzących w skład takiego holdingu.
Pociągało to za sobą liczne komplikacje np. w zakresie odpowiedzialności członków zarządu takich spółek zależnych – te osoby często stawały przed dylematem, czy mogą wykonać działania niekorzystne dla swojej spółki ale korzystne dla całej grupy lub spółki dominującej? Co wtedy z odpowiedzialnością tej osoby za taką decyzję?
Ten sam problem występował po stronie osób zarządzających całą grupą – jaką podjąć decyzję, gdy działanie może być szkodliwe dla niektórych spółek, a korzystne dla całej grupy? Jak uzasadnić taką decyzję?
Nowe prawo holdingowe wprowadza rozwiązania tych ale i innych problemów. Nowe przepisy są także korzystne dla wierzycieli ułatwiając dochodzenie wierzytelności od spółek dominujących.
Nowe przepisy nie będą jednak obowiązkowe. Wszystkie najważniejsze informacje o prawie holdingowym znajdziesz poniżej.
Kogo dotyczy nowe prawo holdingowe?
Wbrew pozorom, nowe prawo holdingowe nie obejmuje tylko wielkich międzynarodowych korporacji. Nowe przepisy mogą dotyczyć wszystkich spółek dominujących, a więc:
- Spółek, które mają większość głosów na zgromadzeniu wspólników lub walnym zgromadzeniu innych spółek,
- Spółek, które są uprawnione do powołania większości członków zarządu lub rady nadzorczej innej spółki,
- Spółek, których członkowie zarządu stanowią więcej niż połowę członków zarządu innej spółki
- Oraz niektórych spółek osobowych czy spółek, które zawarły umowę o zarządzaniu spółką zależną.
Widać więc, że prawo holdingowe dotyczyć będzie wielu rodzimych biznesów, które w drodze rozwoju utworzyły spółki zależne czy spółki celowe do prowadzenia określonych gałęzi biznesu.
Prawo to może obejmować też startupy, nad którymi kontrolę posiada inwestor korporacyjny czy fundusz inwestycyjny i z całą pewnością będzie dotyczyło wszystkich spółek zakładanych przez zagranicznych inwestorów do prowadzenia działalności w Polsce.
Grupa spółek – czy prawo holdingowe jest obowiązkowe?
Nie.
Opisane wyżej spółki mogą podjąć uchwały o uczestnictwie w tzw. grupie spółek. Jest to kluczowa informacja, gdyż nie ma obowiązku tworzenia takiej właśnie grupy spółek. Dopiero utworzenie grupy spółek powoduje objęcie ich nowymi przepisami prawa holdingowego.
Jeżeli spółka dominująca i spółki zależne nie podejmą uchwały o stworzeniu grupy spółek – nowe przepisy prawa holdingowego nie będą ich dotyczyć i mogą działać wedle dotychczasowych przepisów.
Czy warto więc tworzyć grupę spółek i wdrażać nowe przepisy?
Zgodnie z definicją, grupa spółek to spółka dominująca i spółki zależne, kierujące się realizacją wspólnego interesu i wspólnej strategii gospodarczej. Nowe przepisy wprowadzają więc rozwiązania sprzyjające realizacji takiej właśnie wspólnej strategii.
Nowe prawo będzie więc dobrym rozwiązaniem dla przedsiębiorstw, w których pojawiają się konflikty interesów pomiędzy spółkami czy choćby niejasności co do realizacji wspólnego celu całej grupy.
Prawo holdingowe wprowadza narzędzia pozwalające na lepsze zarządzanie takimi sytuacjami, wprowadzając klarowne zasady dla zarządów i wspólników zarówno spółek zależnych jak i spółek dominujących.
Poniżej zamieszczam opis najważniejszych zmian.
Interes grupy spółek – kluczowa zasada prawa holdingowego
Najważniejszym rozwiązaniem prawa holdingowego jest wprowadzenie pojęcia tzw. interesu grupy spółek.
Jest to rozwiązanie najbardziej palącego dotychczas problemu pojawiającego się u osób zarządzających spółką dominującą czy spółkami powiązanymi. Osoby te musza dbać zarówno o interes całego holdingu jak i o interes konkretnej spółki, w której zarządzie zasiadają. Co w sytuacji gdy te interesy nie są zbieżne i podjęta decyzja może być niekorzystna dla spółki ale korzystna dla całej grupy?
Nowe przepisy przewidują, że od teraz osoby zarządzające spółkami w grupie spółek muszą w swoim działaniu kierować się zarówno interesem własnej spółki jak i interesem całej grupy (tą właśnie wspomnianą „wspólną strategią”). Ich działania nie mogą jednak naruszać interesów wierzycieli czy mniejszościowych wspólników / akcjonariuszy spółek.
Wydaje się, że to dość ogólny zapis, ale powoduje że wreszcie w przepisach jest jakaś wskazówka, jak mają działać managerowie spółek. Dotychczas prawo w ogóle o tym nie wspominało, a teraz mamy wyraźnie wskazanie na „interes grupy spółek”.
Zarządzający będą mogli uzasadniać sporo swoich decyzji czy działań właśnie interesem grupy, co zresztą znajduje też odzwierciedlenie w przepisach o zwolnieniu ich z odpowiedzialności – o czym piszę dalej w artykule.
Co ważniejsze, nowe przepisy wprowadzają konkretne narzędzia do realizacji i zarządzania interesem grupy – jak choćby instytucję wiążącego polecenia. Pomimo, że „interes grupy” nie jest jasno sprecyzowany, to jednak przepisy proponują jasną procedurę postępowania w celu jego ustalenia w praktyce i realizacji przez zarządzających.
Wiążące polecenia jako uprawnienie spółki dominującej
Rozwinięciem zasady interesu grupy spółek i narzędziem do jego egzekucji jest właśnie wprowadzenie prawa do wydania przez spółkę dominującą wiążącego polecenia spółce zależnej.
Wydanie polecenia musi nastąpić w formie pisemnej lub elektronicznej i musi wskazywać jak ma zachować się spółka zależna, ale także:
- Jaki jest interes grupy spółek, który uzasadnia wykonanie takiego wiążącego polecenia,
- Spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej, które będą następstwem wykonania wiążącego polecenia,
- Przewidywany sposób i termin naprawienia spółce zależnej szkody poniesionej w wyniku stosowania się do polecenia.
Wykonanie polecenia wymaga podjęcia uchwały przez zarząd spółki zależnej. Uchwała ta musi określać i opisać wszystkie wyżej wymienione elementy polecenia – a więc interes grupy, spodziewane korzyści lub szkody i sposób ich naprawienia. W ten sposób potwierdzeniu ulegają zasady wykonania takiego polecenia.
Nie zawsze jednak spółka zależna takie wiążące polecenia będzie musiała wykonać. Ustawodawca wskazał pewne okoliczności, których wystąpienie bądź potencjalne wystąpienie, spowoduje odmowę ich wykonania, tj.:
- Wykonanie polecenia mogłoby doprowadzić do niewypłacalności spółki zależnej,
- Istnieje obawa, iż polecenie jest sprzeczne z interesem spółki zależnej i wyrządzi jej szkodę, której spółka dominująca nie naprawi w okresie 2 lat od zdarzenia ją wywołującego,
- Wystąpią dodatkowe przesłanki określone w umowie albo statucie spółki zależnej.
Jak widać są więc sprecyzowane istotne zasady wydania i wykonania polecenia spółce zależnej. Procedury te będą pomoce w realizacji interesu grupy – dzięki klarownym wytycznym nie będzie miejsca na dowolność i działania z niewiadomym skutkiem.
Wyłączenie odpowiedzialności zarządu spółki zależnej
W ślad za prawem do wydania wiążącego polecenia spółce zależnej, przepisy prawa holdingowego przewidują zwolnienie członków zarządu tych spółek z odpowiedzialności za wykonanie tego polecenia.
Z punktu widzenia członków zarządów spółek zależnych to pewnie najważniejsza zmiana w nowych przepisach.
Ustawodawca słusznie zwrócił uwagę na „potencjalne zagrożenie” jakie wiążące polecenie może powodować, dlatego też postanowił wyłączyć odpowiedzialność członków zarządu, organów nadzorczych i likwidatorów spółki zależnej wobec niej za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia. Co ciekawe rozwiązanie to ma być stosowane odpowiednio do osób pełniących te funkcje w spółce dominującej, działających w interesie grupy spółek.
Zarząd spółki zależnej może więc, po spełnieniu opisanych wcześniej formalności, spokojnie wykonać skierowanie do niego polecenie ze spółki dominującej bez obawy o własną odpowiedzialność względem spółki.
Sądzę, że najlepszym sposobem realizacji interesu grupy będzie więc wydawanie wiążących poleceń – tak by nie było potrzeby dodatkowych interpretacji celowości działania w danej sytuacji.
Odpowiedzialność spółki dominującej za działania spółki zależnej
Kolejna bardzo ważna zmiana to wprowadzenie odpowiedzialności spółki dominującej za długi spółki zależnej – długi powstałe w wyniku wykonania wiążącego polecenia.
Łatwo wyobrazić sobie sytuacje, w której w wyniku wiążącego polecenia, spółka zależna zadłuża się, a spółka dominująca wyraźnie zarabia. W takim przypadku (i np. ogłoszeniu upadłości przez spółkę zależną) wierzyciele mogliby zostać z niczym.
Nowe prawo holdingowe zabezpiecza ich jednak przed taką sytuacją. Przede wszystkim, spółka dominująca będzie odpowiedzialna za szkody wyrządzone wierzycielom spółki zależnej, powstałe w wyniku wykonania wiążącego polecenia przez tą spółkę zależną.
Odpowiedzialność spółki dominującej będzie miała charakter subsydiarny tj. powstanie dopiero wtedy, gdy wierzyciel spółki zależnej nie będzie mógł zaspokoić swojego roszczenia z majątku tej spółki zależnej.
Jest to więc rozwiązanie słuszne, spinające klamrą cały proces wydawania i realizacji wiążących poleceń przez spółkę dominującą.
Zasada Business Judgement Rule
Prawo holdingowe wprowadza w życie jeszcze jedną ważna zasadę - tzw. zasadę biznesowej oceny sytuacji.
Jej celem jest wyłączenie odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną spółce wskutek decyzji organów, które okazały się błędne, o ile były one podejmowane w granicach uzasadnionego ryzyka biznesowego i gospodarczego.
Powyższa zasada wskazuje, iż oceniania ma być tylko prawidłowość trybu podejmowania decyzji, w odniesieniu do momentu podejmowania decyzji i okoliczności temu towarzyszących. Innymi słowy – członkowie organu, którzy starannie wykonywali swoje obowiązki, a zdecydowali się na podjęcia przez spółkę ryzyka uzasadnionego biznesowo, będą chronieni na wypadek, gdyby po podjęciu decyzji okazała się ona nietrafna i wyrządziła spółce szkodę.
Ujawnienie grupy spółek w KRS
Zastosowanie prawa holdingowego jest zależne od przyjęcia przez spółki zależne uchwał o uczestnictwie w grupie spółek i następnie ujawnienie tego faktu w KRS dla wszystkich spółek, będących w grupie.
A więc w pierwszej kolejności, zgromadzenia wspólników lub walne zgromadzenia spółek akcyjnych musza podjąć uchwały o uczestnictwie w grupie spółek. W uchwale tej należy wskazać spółkę dominującą.
W kolejnym kroku, każda ze spółek będąca częścią grupy, także spółka dominująca, musi zgłosić fakt uczestnictwa w grupie spółek do Krajowego Rejestru Sądowego – dopiero po wpisaniu wzmianki do KRS formalnie powstaje grupa spółek.
Spółki mogą lub nawet powinny też umieścić odpowiednie postanowienia regulujące działanie grupy w swoich umowach / statutach.
Prawo holdingowe – zmiany w działaniu spółek
Prawo holdingowe wprowadza także inne, ważne zmiany. Przykładowo, nowe uprawnienia i obowiązki zyskują zarządy spółek i rady nadzorcze (przeczytaj o tym tutaj), ponadto wprowadzona zostaje procedura przymusowego wykupu akcji lub udziałów mniejszościowych wspólników.
