PRAWO KARNE MATERIALNE – PRZESTĘPSTWO
elementy przestępstwa
W określonej ustawowo definicji przestępstwa można wyróżnić następujące jego elementy:
Ø czyn człowieka,Ø bezprawnośćØ karalność,Ø karygodnośćØ winę.
CZYN CZŁOWIEKA
Czym jest czyn człowieka w rozumieniu prawa karnego? To zewnętrzne, dostępne obserwatorowi zewnętrznemu zachowanie człowieka.
To zachowanie człowieka musi polegać na namacalnych gestach, czynach, wypowiedzeniu słów, napisaniu czegoś ale także na powstrzymaniu się od jakiegoś działania, nie wykonania jakiejś czynności. Czyn człowieka to po prostu zauważalne jego zachowanie, które zgodnie z opisem kodeksowym jest zabronione. Nie będzie więc czynem człowieka jego myśl, uczucie, itp.
Tak więc same myśli, a nawet zamiary nie stanowią elementu czynu zabronionego i nie mogą być podstawą odpowiedzialności karnej.
Co prawda owe myśli i zamiary często są przyczynkiem do dalszych aktywnych działań jednak nie poparte działaniem nie mogą powodować odpowiedzialności karnej.
Zachowanie sprawcy musi być aktywne, postrzegalne i wtedy możemy mówić o działaniu. Takie zachowanie może być również bierne, w przypadku przestępstw z zaniechania, czyli takich, w których sprawca powstrzymuje się od pewnego działania, do którego był zobowiązany.
Czynem przestępnym może być jednak jedynie czyn, który jest aktem wolnej woli człowieka. Nie będzie czynem odruch lub zaniechanie lub działanie spowodowane przez czynniki zewnętrzne. Nie popełni więc przestępstwa człowiek, który idąc nieodśnieżonym chodnikiem potyka się i upadając odruchowo łapie się lusterka zaparkowanego obok samochodu, urywając je. Nie popełni również przestępstwa dróżnik, który nie opuścił zapory, w konsekwencji czego doszło do tragicznego wypadku ale dróżnik ten nie zadziałał ponieważ legł zmożonych chorobą, np. zawałem serca.
Reasumując czynem przestępnym jest jedynie czyn człowieka, a więc nigdy zwierzęcia, przy czym czynem przestępnym będzie jedynie taki czyn zabroniony, który został dokonany przez osobę pełnoletnią i poczytalną.
PRZYKŁAD:
Marcin wracał tego dnia z pracy wyjątkowo zmęczony. W pracy od dłuższego czasu panowała nerwowa atmosfera spowodowana dużą ilością zamówień. Była zima, mroźno, wilgotno i nieprzyjemnie. Kiedy Marcin wracał do domu było już ciemno. Klął w myślach na władze miasta, że chodniki są pełne dziur i nierówności, a do tego nikt nie posypał ich piaskiem mimo, że po lekkiej odwilży w ciągu dnia ścinał je mróz i spacer był nie lada sztuką. Zmęczenie dawało o sobie znać. Marcin idąc bezmyślnie wpatrywał się w mijane wystawy sklepowe, zastanawiał się też czy po powrocie najpierw weźmie gorący prysznic czy może zje posiłek. Marzyło mu się i jedno i drugie…
Nagle Marcin poczuł, że zaczyna tracić równowagę i po mimo panicznej walki o utrzymanie pionu i rozpaczliwego wymachiwania rękoma po kilku sekundach leżał jak długi na chodniku, a obok niego postawny jegomość w wyglądającym na bardzo drogi markowym kożuchu. Okazało się, że Marcin padając odruchowo chwyciła przechodzącego obok człowieka za kożuch, który, nie wytrzymując ciężaru upadającego Marcina, podarł się.
BEZPRAWNOŚĆ
Bezprawność to mówiąc najkrócej, sprzeczność między faktycznym zachowanie człowieka, a tym zachowaniem, jako ustawa określa jako nakazane lub odwrotnie zgodność pomiędzy zachowaniem człowieka, a zachowaniem opisanym w ustawie jako zakazane.
Pojęcie bezprawności nie jest zarezerwowane dla Kodeksu Karnego ale występuje we wszystkich dziedzinach prawa operujących nakazami lub zakazami . Możemy więc mówić o bezprawności cywilnej, administracyjnej, karno-skarbowej i oczywiście o bezprawności z punktu widzenia prawa karnego..
Jeden czyn może być bezprawny z punktu widzenia różnych dziedzin prawa, może też być bezprawny w wymiarze tylko jednej dziedziny.
Uszkodzenie ciała, zniszczenie mienia będą dla przykładu zarówno bezprawne z punktu widzenia prawa karnego ale również bezprawne będą w prawie cywilnym.
Samo usiłowanie popełnienia przestępstwa będzie zwykle bezprawne jedynie z punktu widzenia kodeksu karnego lub innych ustaw wchodzących w skład prawa karnego.
Pamiętać należy, że ilekroć ustawa Kodeks Karny mówi o czynie bezprawnym ma na myśli czyn z jakiejkolwiek dziedziny prawa.
Czynu bezprawnego nie należy utożsamiać z czynem zabronionym.
KARALNOŚĆ
Nie każdy czyn zawierający wspomniane wcześniej elementy przestępstwa jest zagrożony sankcją karną.
Najczytelniejszym przykładem jest np. usiłowanie samobójstwa.
Czyn bezprawny staje się przestępstwem dopiero wówczas, gdy ustawa karna przewiduje za taki czyn sankcję, czyli karę.
KARYGODNOŚĆ
Karygodne według ustawy są jedynie takie czyny, które osiągnęły wyższy niż znikomy stopień społecznej szkodliwości.
WINA
Zasada winy określona jest wprost w przepisach Kodeksu Karnego i warunkuje odpowiedzialność karną za popełnione czyny zabronione.
Warto wspomnieć, że obowiązujące przepisy wyraźnie oddzielają problem winy od podmiotowej strony czynu zabronionego, czyli jego umyślności bądź nieumyślności.
Orzecznictwo podkreśla rolę winy i zasadę odpowiedzialności jedynie za czyny zawinione, wina musi być samodzielnie ustalonym elementem przestępstwa w postępowaniu karnym.
Brak winy w rozumieniu prawa karnego wyłącza odpowiedzialność. Sprowadza się to do sytuacji, kiedy sprawca popełnił czyn zabroniony pod groźbą kary, ale z powodu swojego wieku, niepoczytalności, błędu lub innych okoliczności wyłączających winę nie może zostać uznanym za winnego i ponieść za swój czyn odpowiedzialności karnej.
Literatura:
Ustawa – Kodeks Karny, Kodeks Cywilny
„Wybrane zagadnienia z części ogólnej prawa karnego materialnego” – Irena Wojciechowska, Szkoła Policji w Pile
