Ekologia

Przyroda w mieście nie jest tylko dekoracją i dodatkiem do miasta. Jest integralną częścią tkanki miejskiej, świadcząc ważne usługi ekosystemowe dla mieszkańców. I choć usługi ekosystemowe wyraża się w języku ekonomicznym, ich oszacowanie bywa dość skomplikowane i nie zawsze łatwo porównać ich wartość przy różnych, alternatywnych sposobach zarządzania zielenią miejską. Wówczas można uprościć rachunki, posługując się, jako dobrym przybliżeniem, wskaźnikiem bioróżnorodności rozważanego ekosystemu.

Obszary silnie zdegradowane – jak wyrobiska kopalniane, hałdy, tereny poprzemysłowe, pokolejowe, postagrarne, stare wysypiska odpadów komunalnych – jawią nam się niekiedy jako odebrane przyrodzie na zawsze. Nic bardziej mylnego! Jeżeli damy jej odpowiednio dużo czasu, przestrzenie takie również zarosną roślinnością i pojawi się na nich fauna. I choć często roślinność tę mamy za mało atrakcyjną i pogardliwie nazywamy zielskiem, jej badania przez ekologów mają miejsce i co więcej są dla nas ważne.

Tymi słowami prezydent Chin Xi Jinping wyraził swe oczekiwania co do zdolności retencyjnych terenów zielonych urządzanych w chińskich miastach. Po serii wielkich powodzi w latach 1012 i 2013 Chińczycy jako jedni z pierwszych opamiętali się i zaczęli dostrzegać niebezpieczeństwa wynikające z betonowania znacznych powierzchni ziemi. Zauważyli, że tereny zielone mogą wchłaniać nadmiarową wodę i stopniowo oddawać ją do otoczenia. To właśnie jest podstawą idei błękitno-zielonej infrastruktury miasta.

Lasy pełnią kluczową rolę w oczyszczaniu powietrza, które oddychamy. Drzewa absorbują dwutlenek węgla i inne zanieczyszczenia, jednocześnie wytwarzając tlen. Dzięki temu przyczyniają się do zmniejszenia poziomu zanieczyszczenia powietrza, co ma bezpośredni wpływ na nasze zdrowie oddechowe.

Wkrótce miną 22 lata od chwili, gdy powstał ostatni jak do tej pory w Polsce Park Narodowy „Ujście Warty”. To nie znaczy, że więcej nie ma czego w naszym kraju chronić. Nieszczęśliwy okazał się wymóg uzgadniania tworzenia czy powiększania terenów chronionych z lokalnymi samorządami, który wprowadzono w prawie o ochronie przyrody na przełomie wieków. A także dość powszechne przekonanie, że na ochronę w parku narodowym zasługują jedynie obszary dzikie i przez człowieka mało lub wcale niezmienione.

Dzika rzeka jest układem zmiennym, dynamicznym i w pewnym stopniu nieprzewidywalnym. A ponieważ ustawa Prawo wodne nakłada na właściciela wód obowiązek utrzymywania ich w należytym stanie, wielu wydaje się, że znajdujące się na ich terenie cieki wodne powinni uregulować kosztem konieczności wykonywania na nich regularnych prac utrzymaniowych. Tymczasem jednak nie jest to całkiem zgodne z intencją prawodawcy, który docenia w swoich dokumentach walory naturalnych ekosystemów rzek oraz ich dolin.

Z ekonomicznego punktu widzenia klimat Ziemi stanowi dobro publiczne. Dobro publiczne w ekonomii to takie dobro, które spełnia dwie zasady: niewykluczalności i niekonkurencyjności. Pierwsza mówi, że jeśli tylko dobro zostało dostarczone, to nie można nikogo z korzystania z niego wykluczyć. Druga – że korzystanie z niego przez jedne osoby nie zmniejsza możliwości korzystania z niego przez innych. Niestety, kryje się w tym pułapka utrudniająca właściwe dbanie o dobro publiczne.

Stopniowy wzrost stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze rozpoczął się wraz z rewolucją przemysłową. Miała ona miejsce w XVIII i XIX wieku, a polegała w uproszczeniu na przejściu z tradycyjnego ręcznego wytwarzania dóbr do produkcji fabrycznej. Od tego czasu antropogeniczna (czyli związana z działalnością człowieka) emisja tych gazów na świecie wciąż wzrasta, i wciąż w znacznej mierze nie jest zrównoważona przez procesy ich pochłaniania, co prowadzi do dalszej kumulacji i ocieplania klimatu.

Aby zrozumieć lepiej zjawisko globalnego ocieplenia, konieczne jest zapoznanie się ze sposobem, w jaki węgiel krąży w przyrodzie. Chociaż pierwiastek ten stanowi niecały promil masy naszej planety, to jednak przy jej powierzchni jest wszechobecny. Występuje w oceanie, w atmosferze, w organizmach żywych i w martwej materii organicznej, w glebie i w wodach śródlądowych oraz w niektórych skałach. Jest kluczowy dla życia, które bez niego nie byłoby możliwe w znanej nam postaci.

Wielu osobom wydaje się, że ocieplenie klimatu następuje liniowo w zależności od naszej emisji gazów cieplarnianych. Niestety, nie wygląda to tak prosto. Symulacje komputerowe wykazują istnienie punktów krytycznych, po przekroczeniu których zmiany zachodzą w przyspieszonym tempie, a ich cofnięcie do stanu poprzedniego staje się niemożliwe (w skali czasowej porównywalnej z czasem życia ludzkiej cywilizacji). Dzieje się tak, ponieważ system klimatyczny Ziemi reaguje na wymuszenia sprzężeniami.