Warto się jednak zastanowić, co zrobić w przypadku, gdy tytuł wykonawczy został wydany niezgodnie z prawem, a egzekucja została już wszczęta. Prawo do obrony jest jednym z najważniejszych praw w toku całego postępowania czy to sądowego, czy egzekucyjnego. Na jego straży stoi konstytucja. Pomimo wszczęcia postępowania egzekucyjnego i skierowania egzekucji do składników majątkowych dłużnika, ma on niezbywalne prawo do obrony siebie i swojego majątku.
Po wszczęciu postępowania egzekucyjnego dłużnik ma kilka możliwości na obronę, jeżeli uzna, że postępowanie egzekucyjne jest niezgodne z przepisami prawa. Pierwszą z nich są powództwa przeciwegzekucyjne. Są one szczegółowo uregulowane w dziale VI trzeciej części kodeksu postępowania cywilnego. Powództwo przeciwegzekucyjne jest jednym ze środków obrony dłużnika w przypadku, gdy egzekucja narusza jego prawa.
Zgodnie z art. 843 kodeksu postępowania cywilnego powództwo przeciwegzekucyjne wytacza się przed sąd rzeczowo właściwy, w którego okręgu prowadzi się egzekucje (np. jeżeli egzekucję prowadzi Komornik Sądowy działający przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Śródmieścia, powództwo należy wytoczyć przed sądem Rejonowym dla Warszawy-Śródmieścia). Biorąc oczywiście pod uwagę właściwość rzeczową (art.16 i 17 kodeksu postępowania cywilnego).
Trochę inaczej sytuacja ta przedstawia się w przypadku, kiedy egzekucja nie została jeszcze wszczęta. Wtedy to dłużnik może złożyć powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności (a więc opozycyjne) zgodnie ze swoim miejscem zamieszkania/siedziby. W związku z czym sądem miejscowo właściwym do wytoczenia takiego powództwa jest sąd, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania, a w przypadku gdy pozwanym jest osoba prawna lub inny podmiot niebędący osobą fizyczną – sąd, w którego okręgu podmiot ten ma siedzibę. Pozwanym w przypadku powództwa przeciwegzekucyjnego jest wierzyciel.
Warto podkreślić, iż do postępowania wszczętego na skutek powództwa przeciwegzekucyjnego zastosowanie mają przepisy ogólne dotyczące postępowania rozpoznawczego, np. w zakresie wymogów formalnych pozwu (art. 187 kodeksu postępowania cywilnego).
Zgodnie z art. 840 § 1 kodeksu postępowania cywilnego dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, w następujących wypadkach, jeżeli:
- przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności, gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście;
- po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także na zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zgłoszenie tego zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne;
Powództwo przewidziane w art. 840 § 1 kodeksu postępowania cywilnego jest powództwem o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, a nie powództwem o pozbawienie wykonalności tytułu egzekucyjnego. A zatem jego przesłanką materialnoprawną jest istnienie tytułu wykonawczego, więc istnienie klauzuli wykonalności nadanej tytułowi egzekucyjnemu.
Ważnym jest, że przedmiotowego żądania pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności nie można skutecznie złożyć po wyegzekwowaniu należności w całości. Należy przez to rozumieć, że dłużnik traci prawo wytoczenia powództwa opozycyjnego z art. 840 kodeksu postępowania cywilnego po wyegzekwowaniu przez wierzyciela świadczenia objętego tytułem wykonawczym. Jednakże powód może dochodzić swoich praw w innym postępowaniu.
Artykuł 840 kodeksu postępowania cywilnego odnosi się również do tytułów wykonawczych wydanych przez organy administracyjne. §2 tego przepisu instruuje nas, iż w przypadku chęci stwierdzenia, iż zobowiązanie wygasło, lub z jakichkolwiek przyczyn nie podlega egzekucji, powództwo takie musimy złożyć do organu, który wydał ten tytuł. Do stwierdzenia, że zobowiązanie wygasło lub nie może być egzekwowane, powołany jest organ, od którego tytuł pochodzi.
Omawiany przepis znajduje również zastosowanie w przypadku, gdy dłużnik podnosi wynikający z umowy majątkowej małżeńskiej zarzut wyłączenia lub ograniczenia jego odpowiedzialności całością lub częścią majątku.
