Popularność takiego zabezpieczenia wynika z jego łatwości i prostoty – poręczycielem może być każdy, co powoduje często to, że za długi poręczają osoby ubogie, które nie mają potem z czego spłacić zobowiązań i popadają w spirale zadłużenia. Ma to miejsce zwykle w poręczeniach rodzinnych, co skutkuje potem wieloma konfliktami. Czy poręczyciel może zatem uniknąć egzekucji z własnego majątku? Jakie prawa względem zobowiązanego mu przysługują?
Zgodnie z treścią art. 876 KC poprzez umowę poręczenia, poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie w przypadku, gdyby dłużnik swojego zobowiązania nie wykonał. Przy czym dla jej ważności wymagane jest, by osoba poręczająca złożyła oświadczenie woli na piśmie. Umowa taka jest umową dwustronną, zawieraną pomiędzy poręczycielem a wierzycielem – poręczyciel długu jest w tym stosunku umownym osobą trzecią. Sama umowa nie jest samodzielna, „podąża” ona za zobowiązaniem stron i trwa dopóki ono istnieje – zatem ma charakter akcesoryjny.
Jak działa poręczenie? Generalna zasada jest taka, że dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem za swoje zobowiązania wobec wierzyciela. Poręczyciel odpowiada również całym swoim majątkiem, jeśli wierzyciel zgłosi się do niego o spłatę długu, którego nie spłaca jego dłużnik, za którego poręczyciel poręczył. Należy jednak zauważyć, że odpowiedzialność poręczyciela nie musi być nieograniczona, bowiem odpowiada on całym swoim majątkiem tylko za sumę, za którą poręczył. Jeżeli zatem dłużnik pożyczył 10000 zł, a jego poręczyciel poręczył tylko do 3000 zł, to za zobowiązanie dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem do kwoty 10000 zł, a poręczyciel odpowiada całym swoim majątkiem do kwoty 3000 zł. Nie wygląda to tak źle, o ile dług nie jest zbyt duży lub poręczyciel nie poręcza za pełną kwotę.
Warto zadbać o to, by umowa poręczenia została właściwie sformułowana i czy posiada zapisy korzystne dla poręczającego. Najważniejsze, by umowa zawierała klauzulę, by wszczęcie egzekucji z majątku poręczyciela było możliwe dopiero wtedy, gdy egzekucja z majątku dłużnika okaże się bezskuteczna. Wynika to z tego, że co do zasady roszczenie względem poręczyciela jest wymagalne już z chwilą powstania zaległości po stronie dłużnika. W takim wypadku wierzyciel będzie musiał przeprowadzić nieskuteczne postępowanie egzekucyjne, zanim zwróci się do poręczyciela. Podobnie zadbać należy o to, by wierzyciel informował poręczyciela o opóźnieniach w spłacie przez dłużnika. Co prawda obowiązek ten wynika bezpośrednio z przepisów prawa, jednak „lepiej dmuchać na zimne”.
Należy pamiętać, że poręczyciel nie jest współdłużnikiem – on tylko poręcza z cudzy dług. W praktyce oznacza to, że poręczyciel który spłacił dług dłużnika, może domagać się od niego spłaty regresowej na mocy art. 518 § 1 pkt. 1 KC. Należy podchodzić jednak z rezerwą do tego uprawnienia i to z bardzo prostej przyczyny. Jeżeli wierzyciel nie był w stanie wyegzekwować swojego roszczenia, jaka jest szansa, że uda się to poręczycielowi? Oznacza to spore problemy.
Dodatkowo umowa poręczenia m.in. zmniejsza zdolność kredytową, a niespełnienie roszczenia przez poręczyciela może skutkować umieszczeniem jego danych w Biurze Informacji Kredytowej, nawet jeśli będą to niewielkie sumy. Co do zasady poręczyciel nie może uniknąć spłaty zadłużenia lub egzekucji z własnego majątku, chyba że wykaże, że jest ona bezprawna, np. gdy egzekwowany majątek przekracza zakres poręczenia albo gdy udowodni, że dług został spłacony.
Zakres obowiązków poręczyciela jest więc dość szeroki. Nie oznacza to jednak, iż został on całkowicie pozbawiony uprawnień. Może on m.in. wnosić zarzuty, jakie może podnieść dłużnik główny oraz te, których dłużnik po udzieleniu poręczenia się zrzekł lub z których nie może skorzystać w związku z uznaniem roszczenia wierzyciela oraz zarzuty osobiste. Poręczyciel ma także prawo wezwać wierzyciela do tego, by ten wezwał dłużnika do natychmiastowej spłaty zadłużenia, a jeśli wierzyciel nie uczyni temu żądaniu zadość – poręczenie wygasa. Przysługuje mu także roszczenie odszkodowawcze w przypadku, gdy wierzyciel wyzbył się zabezpieczenia roszczenia. Jednak jednym z najistotniejszych uprawnień jest możliwość dokonywania potrąceń z wierzytelności dłużnika względem wierzyciela – art. 883 § 1 KC.
Wnioski? Nie poręczaj lekkomyślnie. Jeśli już musisz poręczyć jakiś dług, to wobec osoby zaufanej, która Cię nie oszuka. Jeśli nie, to będziesz musiał liczyć się z konsekwencjami. Walka z komornikiem nie jest bowiem prosta, a najlepiej jej uniknąć.
