Jednocześnie ilość możliwych zachowań obronnych jest duża, a każdy człowiek może w toku rozwoju wypracować sobie swój indywidualny zestaw tychże czynności (Grzegołowska-Klarkowska, 1986). Wielu badaczy dostrzega zatem zróżnicowanie poszczególnych rodzajów psychologicznych mechanizmów obronnych (Laplanche i Pontalis, 1996).
Ciężko również jest jednoznacznie określić wartość danego mechanizmu. Dane zachowanie, w zależności od sytuacji, przyczyny czy też rodzaju przeszkody, może przynieść korzyści jak i straty, być przystosowawcze lub nie (Siek, 1984). Np. mechanizm rozszczepienia, opisany szczegółowo w dalszej części podrozdziału, czyli traktowania innych ludzi jako całkowicie dobrych lub całkowicie złych, jest najczęściej dezadaptacyjny, lecz u żołnierza w czasie wojny może być jak najbardziej przystosowawczy (Bond, 2004).
Zanim przedstawione zostaną poszczególne typy mechanizmów obronnych, należy zdefiniować pojęcie wyparcia, które jest kluczowe dla większości stosowanych przez człowieka obron (Zimbardo, 2002). Operacja ta polega na zepchnięciu do nieświadomości i trzymaniu w niej uczuć, myśli, wyobrażeń czy wspomnień które, gdyby dotarły do świadomej uwagi jednostki, mogłyby wywołać różnego rodzaju dyskomfort psychologiczny, ból czy lęk (Fhanér, 1996; Laplanche i Pontalis, 1996; Moore i Fine, 1996; Drat-Ruszczak, 2000; Zimbardo, 2002)
Do najczęściej wymienianych w literaturze mechanizmów obronnych można zaliczyć:
● zachowania bierno-agresywne – agresja jest tutaj wyrażana raczej w biernej formie niż czynnej (Reber, 2000). Bierna agresja jest formą manipulacji innymi osobami bądź wyrządzenia im krzywdy w sposób niebezpośredni. Co więcej, sam agresor może nie zdawać sobie sprawy z przyczyn własnego zachowania i zaprzeczać agresji wobec innych. Minirth i wsp., (1998) zauważyli, że zachowania te mogą się przejawiać w uporze, zwlekaniu w wykonywaniu różnych czynności, manifestowaniu urazy czy przesadnie obniżonego nastroju wobec innych, sarkastycznych czy szyderczych uwagach, obwinianiu innych za swoje niepowodzenia lub ciągłym nie wypełnianiu powierzonych zadań. Dzieje się tak najprawdopodobniej dlatego, iż wyparty gniew z innej sytuacji zostaje przeniesiony na drugą osobę, będącą w otoczeniu agresora. Zachowania bierno-agreswyne często są przykładem oporuy w psychoterapii.
● projekcję – jest to proces, w którym dana osoba wyrzuca z siebie i umiejscawia w innej osobie lub przedmiocie te cechy, myśli, chęci, uczucia czy impulsy, których nie jest w stanie zaakceptować w sobie, które odrzuca lub których istnienie u danej osoby napawa ją lękiem i wywołuje cierpienie (Siek, 1984; Grzegołowska-Klarkowska, 1986; Grzesiuk, 1994; Fhanér, 1996; Laplanche i Pontalis, 1996; Moore i Fine, 1996; Drat-Ruszczak, 2000). Może zdarzyć się też tak, że nie tolerowana myśl bądź chęć zostanie przekształcona, zanim będzie ona projektowana na inną osobę (Moore i Fine, 1996). Innymi słowy jest to obwinianie innych osób za swoje problemy, przez przypisywanie im własnych, nieakceptowanych pragnień (Zimbardo, 2002). Jest to rzutowanie w obiektywną rzeczywistość, swoich postaw czy myśli a także interpretowanie zgodnie z nimi istniejących zdarzeń i faktów (Grzegołowska-Klarkowska, 1986). Na przykład rasista projektuje na grupę, której nienawidzi, swoje własne słabości czy porażki, których nie akceptuje. Mechanizm projekcji został opisany po raz pierwszy przez Freuda. Podkreślał on również jej normalny charakter, występujący w wielu działaniach człowieka (Grzegołowska-Klarkowska, 1986; Fhanér, 1996; Laplanche i Pontalis, 1996). Ponadto mechanizm ten wykorzystuje się w testach projekcyjnych (np. T.A.T., test Rorschacha itp.) w celu określania osobowości poprzez projekcję przez badanego człowieka pewnych cech na rysunki, plamy atramentowe itp. (Grzegołowska-Klarkowska, 1986; Fhanér, 1996; Laplanche i Pontalis, 1996). Projekcja jest też jednym z kluczowych pojęć w psychoterapii Gestalt. Mechanizm projekcji działa jako forma obrony poprzez redukcję wieloznaczności bodźców a także poprzez zamianę zagrożenia pochodzącego z wewnątrz na pochodzące z zewnątrz, z którym łatwiej można sobie poradzić. Dzieje się tak najprawdopodobniej dlatego, iż w toku życia człowiek ma więcej sposobności do nauki pokonywania zewnętrznych trudności (Siek, 1984; Grzegołowska-Klarkowska, 1986).
