Zawód nauczyciela można zakwalifikować do zawodów, które umownie nazywamy „społecznymi", obok takich profesji jak: lekarz, pielęgniarka, terapeuta, ksiądz, psycholog i podobne. Zawody te mają wspólną cechę - polegają na kontaktach z ludźmi.
Dla nauczyciela podstawowym celem jest działanie dla dobra innych ludzi. Współodczuwanie, empatia i troska o inne osoby lub grupę osób, są cechami towarzyszącymi bliskim kontaktom interpersonalnym w tym zawodzie.
Od nauczyciela wymaga się bowiem nie tylko przekazania wiedzy i ćwiczenia umiejętności swoich uczniów ale także wychodzenia naprzeciw ich potrzebom, oczekiwaniom, dostrzeżenia ich zdolności i ograniczeń. Często „bagaż emocjonalny" będący skutkiem oczekiwań otoczenia (uczniowie, rodzice, dyrekcja) wobec nauczyciela powoduje stres w miejscu pracy. Stres ten narasta tym bardziej, im słabiej wymagania równoważone są warunkami i możliwościami (danej placówki lub indywidualnie - nauczyciela).
Syndrom wypalenia zawodowego nauczycieli może narastać przez dłuższy czas (tygodnie, miesiące, nawet lata), przy czym zdefiniowano następujące etapy tego procesu ze względu na stopień zaawansowania:
- I stopień - stadium ostrzegawcze, pojawiają się objawy somatyczne, na przykład ból głowy, powracające przeziębienie, bezsenność, irytacja. Zwalczanie ich często można osiągnąć przez krótki wypoczynek (weekend), hobby, lub okresowe zmniejszenie obciążenia pracą.
- II stopień - pojawiające się symptomy są dłuższe i bardziej stałe. Charakteryzują go wybuchy agresji, irytacji, gorsze wykonywanie powierzonych zadań, pogardliwe odnoszenie się do innych. W tym stadium właściwe jest zainteresowanie się innym zajęciem niż praca, zwrócenie uwagi na „odświeżające" działanie przyjaźni lub odnowienie starych znajomości, a również kilkudniowy urlop.
- III stopień - syndrom wypalenia zawodowego staje się chroniczny, przybiera objawy fizyczne, psychiczne i psychosomatyczne. Typowe objawy dla tego etapu to wrzody żołądka, depresja, poczucie osamotnienia i alienacji, brak chęci do działania, nadciśnienie, zaniedbanie kontaktów (rodzina, przyjaciele). Wobec takich objawów wypalenia zawodowego niezbędny staje się kontakt z profesjonalistą (psycholog, terapeuta). Wobec drastycznych objawów wypalenia zawodowego jedynym wyjściem może okazać się zmiana pracy.
Ponieważ syndrom wypalenia zawodowego narasta etapowo i z różnym natężeniem w czasie, interwencja wobec tego zjawiska powinna być dostosowana do intensywności przeżywanych trudności. Jak wspomniano wcześniej, korzystanie z usług profesjonalistów może być właściwym podejściem, gdy wypalenie zawodowe staje się syndromem chronicznym. W większości przypadków uważna obserwacja własnego zachowania jest podstawą do walki z tym przygnębiającym zjawiskiem. O wypaleniu zawodowym i metodach poprawienia atmosfery w miejscu pracy napisano wiele godnych polecenia poradników oferowanych przez księgarnie wysyłkowe. Lektura ciekawej książki, wizualizacja, trening interpersonalny, uważne słuchanie innych i pozytywne myślenie to zestaw kluczy do zadowolenia ze swej pracy.
