Pojęcie mniejszości narodowej, choć znane od dawna, wciąż rodzi problemy przy próbie zdefiniowania, wzbudzając wiele wątpliwości, a nawet kontrowersji. Dotychczas nie sformułowano, ani nie ustalono zakresu definicji, która mogłaby powszechnie obowiązywać. Powodem takiego stanu rzeczy jest fakt, iż przynależność narodowa jest stanem świadomości subiektywnie odczuwanym przez każdą jednostkę, w przeciwieństwie do obywatelstwa, które prawo jednoznacznie ustala. Dlatego akty prawa międzynarodowego, które nie podają definicji terminu „mniejszości narodowej”, stosują termin ten do określenia także mniejszości etnicznych, rasowych, religijnych czy językowych.
W myśl Encyklopedii Prawa pojęcie mniejszości to „grupa ludności państwa pragnąca utrzymać cechy charakterystyczne (np. język, rasa, religia) różniące ją od większości ludności danego państwa; członkowie mniejszości posiadający zwykle obywatelstwo państwa, w którym mieszkają na stałe i powinni być wobec niego lojalni1.” Przynależność do mniejszości jest cechowana poprzez występowanie w danym państwie przeważającej dominacji reszty społeczeństwa nad określoną grupą ludności, która ma jednolity charakter oraz mimo odrębnego pochodzenia etnicznego legitymuje się obywatelstwem zamieszkiwanego państwa. Pomimo wyżej wymienionych obiektywnych cech, mniejszości mogą także być wyodrębnione z powodu specyficznej odrębności kulturowej, religijnej, językowej oraz odmiennej tradycji. Samokategoryzacja, kultywowanie swoich cech narodowych oraz kulturowych i wyraźnie wyróżnianie się na tle pozostałych mieszkańców danego kraju, a także reprezentowanie swych interesów przed władzami państwa, są niezbędnymi czynnikami do uznania danej społeczności za mniejszość. Z powodu braku uregulowań międzynarodowych, które określałyby zasady przyznawania obywatelstwa, każde państwo z osobna ustala warunki nabycia obywatelstwa, jak również, kto przynależy do mniejszości. Szczególny nacisk kładziony jest na odrębność etniczną, co sprawia, że grupy etnograficzne – wspólnoty regionalne, pomimo kultywowania własnych tradycji, nie są uznawane za mniejszość.
1Encyklopedia Prawa, [red.] prof. dr hab. U. Kalina-Prasznic, Warszawa 2007, s. 399.
