Skąd pomysł na Horizon 2020
W czerwcu 2010 r. przywódcy europejscy zatwierdzili strategię Europa 2020 – plan rozwoju Unii Europejskiej, wprowadzający gospodarkę na właściwe tory. Podstawową tezą strategii Europa 2020 jest następująca: nie można budować długoterminowego zrównoważonego wzrostu gospodarczego bez poprawy efektów badań naukowych i innowacji realizowanych w Europie. W celu lepszej realizacji tej tezy zdecydowano o zogniskowaniu funduszy na rzecz badań i innowacji jednym programie. Horizon 2020 jest właśnie tym flagowym programem Komisji Europejskiej, który ma Unii pomóc wzmocnić się w zakresie przewagi konkurencyjnej poprzez badania i innowacyjność. Stawiając sobie za cel zasypanie przepaści dzielącej Unię Europejską od liderów innowacyjności na świecie, bierze na siebie nie lada wyzwanie. Europejskie wydatki na R+D na poziomie 1,9% dochodu narodowego muszą martwić, jeśli porównamy je do ponad 4% Izraela, prawie 4% Korei Płd. i Japonii czy prawie 3% USA. Nawet Chiny, które do nie dawna uważane były za gospodarkę odtwórczą, mogą popisać się wskaźnikiem wydatków na badania i rozwój na poziomie równym Europie, czyli 1,9%, ale za to z dynamiką wzrostu tego wskaźnika rok do roku bliską 40%.
Czym w praktyce zajmuje się Horizon 2020?
Tworząc Horizon 2020 zachowano równowagę pomiędzy wspieraniem nauki, zwiększeniem konkurencyjności przemysłu i rozwiązywaniem problemów społecznych. Program ten podzielono na trzy odrębne, ale wzajemnie wspierające się filary:
- doskonałość bazy naukowej
- przywództwo przemysłu
- wyzwania społeczne
Doskonałość bazy naukowej działać będzie na pograniczu badań podstawowych, wzrostu gospodarczego i dobrobytu naszego społeczeństwa. Obejmować będzie cztery aspekty realizowane przez naukowców niezależnie czy działają oni na uniwersytetach, w ośrodkach naukowych czy w ramach zaplecza B+R przemysłu. Pierwszym z tych aspektów jest wspieranie naukowych badań podstawowych. Drugi będzie zorientowany na przekształcanie wyników badań podstawowych w unikalne i konkurencyjne technologie. Jego zadaniem będzie stymulowanie tworzenia synergistycznych powiązań, pomiędzy naukowcami a inżynierami. Kolejny, nazwany Działaniami Marii Skłodowskiej-Curie, ma stymulować i wspierać rozwój badaczy, w szczególności w aspekcie wsparcia nauki dla innowacyjności. Ostatni z aspektów dotyczy dalszego rozwoju infrastruktury dla nauki oraz tworzenia okoliczności umożliwiających jak najlepsze wykorzystanie tej infrastruktury.
Filar Przywództwo Przemysłu odpowiada za przyspieszenie rozwoju technologii i innowacji, które będą stanowić podstawę dla innowacyjnych europejskich MŚP osiągnięcia rangi wiodących firm światowych. Filar ten obejmuje trzy zagadnienia. Pierwszym z nich jest wspieranie innowacji od fazy badawczej do fazy demonstracyjnej
w tym w szczególności w kluczowych technologiach (informatyka, nanotechnologia, polimery, biotechnologia, zaawansowane technologie produkcyjne i kosmos). Drugie zagadnienie dedykowane jest udrożnieniu pozyskiwania przez przedsiębiorstwa kapitału na, często obarczone dużym ryzykiem, działania badawczo-rozwojowe. Ostatnie, trzecie zagadnienie dotyczy wspierania innowacyjności sektora MŚP w szczególności w zakresie rozwijania w tych przedsiębiorstwach kompetencji zarządzania innowacyjnością od pomysłu do konkurencyjnego produktu o zasięgu międzynarodowym. Filar ten oznacza zwiększenie w porównaniu z programami ramowymi puli środków na fazy testowe, tworzenie prototypów, działań demonstracyjnych i pilotażowych. Filar ten odpowiada za promowanie przedsiębiorczości i podejmowania ryzyka w zakresie innowacyjności.
Wyzwania społeczne to filar, który poprzez łączenia różnych dziedzin nauki, nie tylko technicznych ale też humanistycznych i społecznych, zajmuje się wspieraniem poszukiwania w wysoce konkurencyjnym i komercyjnym świecie odpowiedzi na troski społeczne. Wyzwaniami społecznymi, które szczególnie są objęte przez ten filar to: zdrowie, zmiany demograficzne i dobrobyt; bezpieczeństwo żywności, również w kontekście biotechnologii, zrównoważone rolnictwo; energia bezpieczna, ekologiczna i oszczędnie zużywana, inteligentny, ekologiczny i zintegrowany transport; efektywne wykorzystanie zasobów oraz działania w dziedzinie klimatu; nowoczesne i włączające społeczeństwo oraz bezpieczeństwo. I mimo, że rozwiązywanie problemów społecznych w ramach trzeciego filaru jest ważnym celem polityki samym w sobie, to filar ten ma za zadanie utrzymanie jednoczesnego silnego nacisku na poszukiwanie rozwiązań biznesowych uwzględniających przezwyciężanie problemów, które dotyczą ludzi w Europie.
Jak ma działać Horizon 2020?
Horizon 2020, w porównaniu z programami dotacyjnymi znanymi dotąd, to duże uproszczenie. Tworząc zasady funkcjonowania tego programu kierowano się zasadą, aby naukowcy i innowatorzy spędzali jak najwięcej czasu nad badaniami dla biznesu, a jak mniej na wypełnianiu biurokratycznych formularzy. Jednym z najważniejszych rozwiązań w Horizon 2020 będzie zaoferowanie jednolitego i spójnego finansowania innowacji na każdym kroku: od wczesnego pomysłu do urynkowienia. W ten sposób firmy będą mogły dużo łatwiej wdrażać swoje przełomowe rozwiązania technologiczne w rzeczywiste produkty z potencjałem komercyjnym. Dodatkowo, w porównaniu do poprzednich programów ramowych (np. FP7), Horizon 2020 ma prostszą strukturę i znacznie uproszczone wytyczne. Przedsiębiorstwa będą mogły liczyć na zaliczkowanie dotacji do 80% wartości udzielonej subwencji, co w grantach brukselskich jest nowością. Postawiono cel, aby średni czas przyznawania dotacji został skrócony o 100 dni. To wszystko ma uprościć i przyspieszyć korzystanie z subwencji. I co ważne dla polskich przedsiębiorstw: zmiany te powodują, że środki dysponowane na B+R z Brukseli w ramach Horizon 2020 stają się łatwiej dla dostępne dla ośrodków z Polski w porównaniu do prekursora czyli 7. Programu Ramowego.
Horizon 2020 to też zmieniony, zwiększony poziom wsparcia projektów objętych grantami. Koszty bezpośrednie wczesnej fazy badawczej, gdzie ryzyko uzyskania zakładanego celu jest największe, mogą być refundowane do 100%. Koszty bezpośrednie fazy rozwojowej, bliższej wdrożeniu będą mogły uzyskać zwrot w 75%. Dodatkowo przedsiębiorstwo uzyska zwrot 25% wartości nakładów na uzasadnione koszty pośrednie realizacji projektu.
Na szczególne traktowanie mogą liczyć przedsiębiorstwa z sektora MŚP. Będzie dla nich wdrożony specjalny instrument dostosowany do ich potrzeb, zainspirowany programem SBIR z USA. Horizon 2020 ma również na celu wypełnienie dostrzeżonej luki w finansowaniu działań badawczo-rozwojowych w MŚP, w szczególności potencjalnie prowadzących do przełomowych innowacji.
Horizon 2020 w celu intensyfikacji innowacji w Europie będzie wspierał działania synergizujące posiadany przez nas już potencjał. Do działań tych z pewnością będzie należało tworzenie ścisłych powiązań pomiędzy istniejącymi i nowopowstającymi centrami badawczymi, wspieranie idei inteligentnej specjalizacji oraz wzrost znaczenia międzynarodowych sieci współpracy osób i ciał działających na rzecz innowacji.
Dodatkowo Komisja Europejska zamierza zadbać o w pełni zharmonizowane kształtowanie działań stymulujących programy badawcze na poziomie subwencji brukselskich i ze środków spójności. Harmonizacja przepisów finansowych umożliwi łączenie finansowania z Horizon 2020 i z Funduszu Spójności w ramach tego samego projektu.
A co z budżetem?
W zakresie budżetu politycy także udowodnili, że zagadnienie innowacyjności jest unijnym priorytetem. Przyznane ponad 70 mld euro na okres 2014-20 to kwota znacznie większa niż dysponowały dotąd programy ramowe. Sam tylko Horizon 2020 otrzymał budżet porównywalny do tego jaki wywalczyła Polska na całą perspektywę finansową w ramach Funduszy Spójności. O tym, że stymulowanie badań prowadzących do konkurencyjności przedsiębiorstw jest krytyczne w ocenie decydentów może świadczyć też fakt, że Komisja Europejska rozpoczęła nabór wniosków już w połowie grudnia 2013, a więc zanim formalnie budżety zostały uwolnione.
