Najkrótsza możliwa odpowiedź na pytanie postawione na wstępie brzmi w sposób następujący: testament jest przejawem ostatniej woli spadkodawcy co do sposobu rozporządzenia majątkiem po jego śmierci.
Aby dobrze zrozumieć istotę testamentu w prawie polskim należy odwołać się do podstawowych przepisów Kodeksu cywilnego. Stosownie do postanowień art. 922 § 1 przedmiotowego aktu prawnego, prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej.
Z wykorzystaniem testamentu, przyszły spadkodawca może wskazać osoby, które nabędą prawa po jego śmierci. Jeżeli testament nie zostanie sporządzony prawa majątkowe przejdą na osoby wyraźnie określone w kodeksie cywilnym – tak zwanych spadkobierców ustawowych. Stanowi o tym art. 926 § 1 Kodeksu cywilnego - powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu.
Warto pamiętać o tym, że sam fakt sporządzenia testamentu nie przekreśla jeszcze możliwości dziedziczenia spadkobierców ustawowych. Możliwe jest bowiem łączne dziedziczenie osób uprawnionych na podstawie testamentu i osób, których tytuł prawny do dziedziczenia wynika z ustawy. Stanowi o tym art. 926 § 1 Kodeksu cywilnego - z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Powyżej ustaliliśmy możliwość samodzielnego dziedziczenia przez osoby powołane do dziedziczenia na podstawie testamentu oraz łącznego dziedziczenia spadkobierców testamentowych oraz spadkobierców ustawowych. W związku z tym może nasuwać się pytanie, w jakiej sytuacji możliwe jest dziedziczenie wyłącznie przez spadkobierców ustawowych. Czy chodzi tutaj tylko o sytuację, w której testament nie został w ogóle sporządzony lub z innych powodów pozostaje bezskuteczny (np. nie została dochowana należyta forma jego sporządzenia)? Nie, możliwa jest też druga sytuacja, w której dojdzie do dziedziczenia wyłącznie przez spadkobierców ustawowych – w przypadku, w którym wszystkie osoby wskazane w testamencie nie chce lub nie może być spadkobiercą ustawowym. Wynika to wprost z art. 926 § 2 Kodeksu cywilnego - dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Dzięku zrozumieniu istoty testamentu możliwe będzie udzielenie odpowiedzi na pytanie jak odwołać testament. Uczynię to w ramach kolejnego artykułu.
