● konsumpcja – jest to forma regulacji emocji poprzez odwrócenie uwagi od problemu oraz skupienie się na jedzeniu, piciu czy używkach lub też uciekanie się do nich, w celu podniesienia nastroju (Moore i Fine 1996).
● anulowanie – nazywane bywa również odczynianiem (Drat-Ruszczak, 2000). Za pomocą tego mechanizmu obronnego, opisanego po raz pierwszy przez Freuda, dana osoba może uważać pewne poprzednie zachowanie, myśl bądź uczucie za niebyłe w niejako magiczny sposób. Innymi słowy jest to takie zachowanie, które ma anulować poprzedni akt, będący świadomie nie do zniesienia. Jest ono formą psychologicznego przywrócenia poprzedniego stanu rzeczy wywołaną poczuciem odpowiedzialności, winy czy skruchy. Proces ten występuje w ekstremalnej postaci zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych (Grzegołowska-Klarkowska, 1986; Fhanér, 1996; Drat-Ruszczak, 2000). Anulowanie może też być tłumaczone jako forma pokuty za różnego rodzaju niepożądane społecznie czy moralnie uczynki (Moore i Fine, 1996). U podłoża zachowań natrętnych, a tym samym anulowania, leżeć może bardzo silne pragnienie wykonania „zakazanej” czynności. Ten mechanizm obronny ma na celu redukcję lęku i pragnienia wykonania tej czynności (Grzegołowska-Klarkowska, 1986). Należy zatem podkreślić, iż anulowanie może mieć charakter przymusowy dla danej jednostki (Siek, 1984). Badacze wskazują, iż anulowanie przybiera najczęściej formę konkretnego zachowania, mającego postać symboliczną, i pełni ono określoną funkcję, jak np. odwrócenie uwagi od pożądanej, lecz nieakceptowanej czynności, zredukowanie dyskomfortu związanego z wykonaniem jakiejś nieakceptowanej czynności (Grzegołowska-Klarkowska, 1986).
● omnipotencję – czyli mechanizm obronny, który polega na poczuciu wielkości, wyższości wobec otoczenia i często zachowywaniu się zgodnie z tym przeświadczeniem (por. Kernberg i Klein, cyt. za: Bond i wsp., 1983). Osoba może mieć nawet przekonanie, iż to jej własne myśli wpływają na otaczającą ją rzeczywistość. Badacze zwracają uwagę, iż takie zachowanie jest normalne u małych dzieci i przejawia się jako tzw. magiczne myślenie (Reber, 2000). W terapii osoba ta może dewaluować terapeutę.
● dewaluację – czyli mechanizm polegający na deprecjonowaniu innej osoby bądź relacji w celu zmniejszenia napięcia lub poczucia zagrożenia (por. Kernberg i Klein, cyt. za: Bond i wsp., 1983). Mechanizm ten może przybierać różne formy – od podważania cudzych kompetencji, aż do dewastowania otoczenia. W rezultacie takie zachowania mogą przynieść odwrotny skutek i wywołać agresję ze strony poszkodowanych osób (Senejko, 2003). Osoba używająca tego mechanizmu obronnego może również przesadnie przypisywać nieakceptowane, negatywne cechy sobie oraz innym (Reber, 2000).
● zaprzeczanie – termin opisany przez Freuda jako rodzaj obrony, polegającej na odmowie uznania jakiegoś faktu za prawdziwy (Laplanche i Pontalis, 1996). „Ja” chroni się przed nieprzyjemnymi dla niego faktami, zdarzeniami a także cechami osobowości nie dostrzegając ich (Zimbardo, 2002). Ten prymitywny mechanizm ma na celu rozwiązanie konfliktu emocjonalnego, a także uniknięcie lęku poprzez zaprzeczenie istnienia jakiejś części składowej konfliktu. W krańcowych wypadkach mechanizm ten występuje u osób psychicznie chorych, które nie mają kontaktu z rzeczywistością, natomiast jest zupełnie naturalny u małych dzieci, zamykających oczy, aby przykre czy straszne zdarzenia zniknęły (por. też Siek, 1984).
● rozszczepienie obiektu – na ten mechanizm zwróciła uwagę po raz pierwszy Klein (cyt. za: Laplanche i Pontalis, 1996). Ta prymitywna obrona przed lękiem polega na ujęciu drugiej osoby, bądź jakiegoś zachowania albo jako całkowicie dobrego, albo całkowicie złego i traktowania tej osoby czy aktu zgodnie z przyjętym kryterium. Autor zauważa, że jest to pierwsza forma obrony przed lękiem jaka występuje w ontogenezie. Rozszczepienie często występuje u osób z depresją, z zaburzeniem typu borderline, a także u kobiet bitych przez swoich partnerów – następuje wówczas rozszczepienie drugiej osoby na część kochaną i znienawidzoną (Sokolik, 1994b; Fhanér, 1996). W terapii rozszczepienie na dobrego i złego psychoterapeutę.
Część V artykułu: Rodzaje mechanizmów obronnych cz. V
