Podatek dochodowy od osób fizycznych należy do grupy podatków bezpośrednich, w których istnieje ścisła zależność między płaconym podatkiem a podatnikiem. Opodatkowanie tym podatkiem reguluje Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Przepisów ustawy nie stosuje się do:
- przychodów z działalności rolniczej, z wyjątkiem przychodów z działów specjalnych produkcji rolnej,
- przychodów z gospodarki leśnej w rozumieniu ustawy o lasach oraz ustawy o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia,
- przychodów podlegających przepisom o podatku od spadków i darowizn,
- przychodów wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy,
- przychodów z tytułu podziału wspólnego majątku małżonków w wyniku ustania lub ograniczenia małżeńskiej wspólności majątkowej oraz przychodów z tytułu wyrównania dorobków po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonków lub śmierci jednego z nich,
- przychodów (dochodów) armatora opodatkowanych podatkiem tonażowym
- świadczeń na zaspokojenie potrzeb rodziny, o których mowa w art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, objętych wspólnością majątkową małżeńską.
Przedmiotem opodatkowania jest dochód, czyli nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w danym roku podatkowym. Opodatkowaniu podlegają wszelkie dochody z wyjątkiem wymienionych w art. 21, 52, 52c i 52d Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (ponad 100 zwolnień przedmiotowych). Jeżeli podatnik uzyskuje dochody z więcej niż jednego źródła, przedmiotem opodatkowania w danym roku podatkowym (z zastrzeżeniem pewnych wyjątków) jest suma dochodów ze wszystkich źródeł.
U podatników, którzy zgodnie z obowiązującymi ich zasadami rachunkowości sporządzają sprawozdanie finansowe, za dochód z działalności gospodarczej uważa się dochód wykazany na podstawie prawidłowo prowadzonych ksiąg, zmniejszony o dochody wolne od podatku i zwiększony o wydatki nie stanowiące kosztów uzyskania przychodów, zaliczone uprzednio w ciężar kosztów uzyskania przychodów.
U podatników osiągających dochody z działalności gospodarczej i prowadzących księgi przychodów i rozchodów dochodem z działalności jest różnica pomiędzy przychodem a kosztami uzyskania powiększona o różnicę pomiędzy wartością remanentu końcowego i początkowego towarów handlowych, materiałów (surowców) podstawowych i pomocniczych, półwyrobów, wyrobów gotowych, braków i odpadków, jeżeli wartość remanentu końcowego jest wyższa niż wartość remanentu początkowego, lub pomniejszona o różnicę pomiędzy wartością remanentu początkowego i końcowego, jeżeli wartość remanentu początkowego jest wyższa.
W zakresie podmiotu opodatkowania obowiązuje nieograniczony obowiązek podatkowy, co oznacza, że osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania (posiadają centrum interesów osobistych lub gospodarczych lub przebywają w Polsce dłużej niż 183 dni) na terytorium Polski podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów. Osoby nie mające miejsca zamieszkania w Polsce obowiązuje ograniczy obowiązek podatkowy, co oznacza, że od dochodów osiąganych w Polsce zobowiązani są odprowadzić podatek.
Dochody z udziału w spółce nie będącej osobą prawną (np. w spółce cywilnej), a także ze wspólnej własności, wspólnego posiadania lub wspólnego użytkowania źródła przychodów opodatkowuje się osobno u każdej osoby proporcjonalnie do jej udziału. W braku przeciwnego dowodu przyjmuje się, że udziały wspólników w dochodach są równe.
