ponieważ dotyczy tylko papierów wartościowych, które są dopuszczone do publicznego obrotu. Jednocześnie ustawa ta ogranicza w znaczny sposób rodzaj instrumentów, które mogą zostać dopuszczone do obrotu publicznego, ponieważ w art.. 3 ust. 1 ustawodawca dokładnie wymienił papiery wartościowe, które są nimi w rozumieniu ustawy. Opisywałem to na blogu finansowym Grudziądza oraz w dziale ekonomiczym grudziądzkim wiele razy ponieważ temat jest bardzo aktywny i ciagle następują nowe analizy i doprecyzowanie obowiązujących przepisów.
Bardziej szczegółowy opis instrumentów pochodnych, które są instrumentami finansowymi, można znaleźć w aktach prawnych z zakresu podatków i rachunkowości.
Ustawy podatkowe nie definiują co prawda bezpośrednio pojęcia instrumentów finansowych, ale w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych zostały określone dochody z kapitałów pieniężnych, do których należą :
- odsetki do pożyczek i wkładów oszczędnościowych oraz środków na rachunkach bankowych, z wyjątkiem tych, które są utrzymywane w związku z wykonywaną działalnością gospodarczą,
- odsetki lub dyskonto od obligacji a także innych papierów wartościowych,
- dywidendy, przychody z tytułu udziału w zyskach osób prawnych, które są otrzymywane na podstawie tytułów prawnych mających charakter udziałów lub akcji stanowiących kapitał osób prawnych,
- przychody z tytułu udziału w funduszach powierniczych lub inwestycyjnych,
- należne przychody, nawet te, które nie zostały faktycznie otrzymane, z tytułu odpłatnego zbycia udziałów w spółkach, akcji oraz innych papierów wartościowych tym także pochodnych instrumentów finansowych,
- przychody z odpłatnego zbycia praw poboru, w tym również praw poboru, akcji nowej emisji przez pracowniczy fundusz emerytalny w imieniu członka funduszu,
- przychody członków pracowniczych funduszy emerytalnych z tytułu przeniesienia akcji złożonych na rachunkach ilościowych do aktywów funduszy,
- nominalna wartość udziałów, akcji w spółce albo wkładów w spółdzielni obitych w zamian za wkład niepieniężny w innej postaci niż przedsiębiorstwo lub zorganizowana jego część.
Jak widać w powyższym ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych stosuje takie pojęcia jak papiery wartościowe, które mieszczą się w zdefiniowanym powyżej pojęciu kapitałów pieniężnych. W art. 17 ust. 1 znajduję się również pojęcie instrumentów pochodnych, które dokładniej zostało zdefiniowane w art. 17 ust. 3. Pochodne instrumenty pochodne według ustawy to prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny towarów, walut obcych lub papierów wartościowych, albo od wysokości stóp procentowych lub indeksów, a w szczególności opcje i kontrakty terminowe . Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych nie ma wzmianki o instrumentach pochodnych, ale związane jest to z tym, że dochody z kapitałów pieniężnych w przypadku osób prawnych nie są opodatkowane w formie ryczałtu, jak to ma miejsce w przypadku osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej, lecz na ogólnych zasadach dotyczących wszystkich źródeł przychodów.
Ustawa o rachunkowości definiuje instrumenty finansowe jako kontrakty powodujące powstanie u jednej ze stron aktywów finansowych, a u drugiej strony zobowiązania finansowego, albo instrumentu kapitałowego, pod warunkiem jednak, że z kontraktu, który zawarły obie strony wynikają skutki gospodarcze i to niezależnie czy wykonanie praw z instrumentu finansowego ma charakter warunkowy czy bezwarunkowy . Ustawa wymienia również składniki aktywów i pasywów przedsiębiorstwa, które nie są w rozumieniu tej ustawy instrumentami finansowymi. Do grupy tej zalicza się :
- rezerwy i aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego, gdyż nie wynikają z umowy ale z obowiązku prawnego ,
- umowy o gwarancje finansowe, które ustalają wykonanie obowiązków z tytułu udzielenia
gwarancji w formie zapłacenia kwot odpowiadających stratom poniesionym przez beneficjenta na skutek niezapłacenia wierzytelności przez dłużnika, gdyż treść ekonomiczna takich umów jest bliższa zobowiązaniom warunkowym,
- umów o przeniesienie praw z papierów wartościowych w okresie pomiędzy terminem ich
zawarcia i rozliczenia transakcji, gdy wykonanie tych umów wymaga wydania papierów wartościowych w określonym terminie, również wtedy gdy przeniesienie tych praw następuje w formie zapisu na rachunku papierów wartościowych, prowadzonym przez podmiot upoważniony na podstawie odrębnych przepisów,
- aktywów i zobowiązań z tytułu programów, z których wynikają udziały pracowników oraz innych osób związanych z jednostką w jej kapitałach,
- umów połączenia spółek, z których wynikają obowiązki określone a art. 44b ust. 9 ustawy o rachunkowości.
Jeszcze dokładniejszy opis instrumentów finansowych zawiera Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (Dz. U. Nr 149, poz. 1674 ze zm.). W rozporządzeniu są wymienione instrumenty finansowe, których dotyczą reguły zwarte w nim, należą do nich :
- umowy, których przedmiotem są towary, takich jak kontrakty terminowe, opcje i kontrakty swap, które przewidują dla jednej ze stron zawierających tego typu umowę prawo do rozliczenia zobowiązania przez wydanie środków pieniężnych lub innych aktywów finansowych, jednak z wyłączeniem sytuacji, gdy: jednostka zawarła umowę w celu nabycia sprzedaży albo wykorzystania towarów i nie stwierdza zajścia okoliczności umożliwiających wykonanie postanowień ustalonych w umowie; strona zawierająca umowę miała zamiar nabyć lub sprzedać lub wykorzystać towar; strona zawierająca umowę oczekuje wykonania postanowień przez dostawcę towaru,
- zobowiązania, które na podstawie zawartej umowy mogą być rozliczone drogą wydania aktywów finansowych, albo własnych instrumentów kapitałowych, jednak pod warunkiem, że ilość własnych papierów wartościowych, które są niezbędne dla rozliczenia zobowiązania zmienia się razem ze zmianami ich wartości godziwej.
Rozporządzenie wymienia także instrumenty, które nie są nim objęte, należą do nich :
- instrumenty kapitałowe wyemitowane lub wystawione przez jednostkę, które według ustawy o rachunkowości należą do kapitału własnego jednostki,
- udziały w jednostkach, które są podporządkowane,
- prawa i zobowiązania powstałe w wyniku umów ubezpieczeniowych w rozumieniu ustawy z dnia 28 lipca 1990 roku o działalności ubezpieczeniowej,
- prawa i zobowiązania powstałe w drodze leasingu,
- umów, które nakazują dokonanie płatności, które są zależne od warunków klimatycznych, geologicznych lub innych czynników naturalnych.
Rozporządzenie ma również zastosowanie do instrumentów pochodnych wbudowanych w umowy, które wymienia §1 ust.1 rozporządzenia, ale tylko w określonych przypadkach.
Rozporządzenie szczegółowo definiuje instrumenty pochodne, które w jego rozumieniu są instrumentami finansowymi, których wartość jest uzależniona od zmian wartości instrumentu bazowego, którym może być przykładowo cena papieru wartościowego, kurs wymiany walut, wszelkiego rodzaju indeksy itp., a nabycie tych instrumentów finansowych nie powoduje wydatków początkowych, jedynie wydatki te mogą być niskie w porównaniu do całej wartości instrumentu . Rozporządzenie szczegółowo definiuje instrumenty pochodne i tak :
- kontrakt forward to umowa nakładająca na jedną stronę obowiązek dostarczenia, a na drugą stronę odbioru aktywów określonych ilościowo w umowie, odbiór ma nastąpić w przyszłości, po określonej wcześniej cenie, która jest zapisana w umowie,
- kontrakt futures jest zdefiniowany analogicznie jak kontrakt forward jednak dodatkowo jest on umową o określonej standardowej charakterystyce i jest przedmiotem publicznego obrotu,
- opcja to kontrakt dający prawo kupna lub sprzedaży aktywów podstawowych po określonych z góry warunkach,
- kontrakt swap to umowa, która po określonych z góry przez strony warunkach, umożliwia zamianę przyszłych płatności,
- wbudowany instrument pochodny - wynikające z umowy warunki powodują, że część lub całość przepływów pieniężnych uzyskana z umowy zmienia się w sposób podobny, jaki powodowałby samodzielny instrument pochodny.
