Pępowina jest połączeniem między płodem a łożyskiem. Jej długość zależy od przestrzeni w macicy i aktywności płodu. Zwykle wynosi 30 – 100 centymetrów. Zadaniem pępowiny jest scalanie krążenia rozwijającego się dziecka z organizmem matki. W jej wnętrzu znajdują się naczynia krwionośne:
- dwie tętnice pępkowe, które odprowadzają krew od płodu do łożyska;
- jedna żyła pępkowa, która dostarcza krew od łożyska do płodu.
Krew pępowinowa jest źródłem komórek macierzystych. Naczynia krwionośne są otoczone tak zwaną galaretą Whartona, która pełni funkcje ochronne. Zawarty w niej kolagen, włókna mięśniowe i mukopolisacharydy nadają jej elastyczności i sprężystości. Uniemożliwia to zapadanie się światła naczyń podczas nacisku (do którego dochodzi na przykład w czasie porodu) oraz zapobiega zaciśnięciu się sznura pępowinowego na szyi dziecka.
Co to jest kikut pępowiny?
Natychmiast lub kilka minut po porodzie pępowina jest spinana klamrami i przecinana (tak zwane odpępnienie). Jej pozostałością jest kikut pępowinowy, który usycha i odpada samoistnie zwykle po około 8 dniach, tworząc pępek. Zdarza się, że u niektórych noworodków oddziela się znacznie dłużej (niektóre źródła podają czas nawet około miesiąca). Na prędkość jego gojenia ma wpływ grubość sznura pępowiny, stopień pofałdowania i stosowana pielęgnacja kikuta pępowiny.
W pierwszej dobie po porodzie kikut pępowiny ma około 3 centymetrów, jest biały, lśniący i gładki. W kolejnych dniach traci swoje uwodnienie i składniki odżywcze, dlatego staje się coraz bardziej suchy, twardy i mniejszy. Zmienia swój kolor – od brunatnego po ciemnobrązowy i ostatecznie odpada od skóry. W miejscu oddzielania się niekiedy gromadzi się niewielka ilość wydzieliny. Jest to zjawisko fizjologiczne, które może utrzymywać się przez cały okres gojenia. O zakażeniu świadczy dopiero zmiana charakteru wydzieliny, zaczerwienienie wokół pępka, brzydki zapach i podwyższona temperatura ciała noworodka.
Pielęgnacja kikuta pępowiny
Prawidłowa pielęgnacja kikuta pępowiny ma na celu zapobieganie mieszanym bakteryjnym zapaleniom pępka. Ich powikłaniem może być martwicze zapalenie powięzi, samoistna przepuklina okołopępkowa, ropnie, zrostowa niedrożność jelit lub zapalenie otrzewnej.
Jeszcze kilkanaście lat temu kikut pępowiny pielęgnowany był za pomocą alkoholu etylowego lub izopropylowego. Niestety ilość powikłań tych zabiegów była zbyt duża, a samo postępowanie niezbyt efektowne. Często dochodziło do podrażnień i oparzeń delikatnej skóry noworodka, a czas oddzielania się kikuta trwał ponad 14 dni, co zwiększało ryzyko powstania zakażenia.
W 2010 roku Nadzór Krajowy w dziedzinie Neonatologii opracował polskie standardy dotyczące postępowania z kikutem pępowiny, które pokrywały się z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia stosowanymi w krajach rozwiniętych. Obecnie zalecana jest „sucha” pielęgnacja kikuta pępowiny, która polega na
codziennym jednorazowym umyciu całego kikuta pępowiny wodą lub wodą z delikatnym środkiem myjącym (jeżeli doszło do jego zabrudzenia smółką) i dokładnym osuszeniu go.
Jeżeli wokół kikuta zbiera się wydzielina, należy ją delikatnie usunąć za pomocą suchego jednorazowego patyczka higienicznego lub gazika. Gojenie znacznie przyspiesza kontakt z powietrzem, dlatego do czasu całkowitego zagojenia pampers powinien być zapięty w ten sposób, aby pępek pozostawał na zewnątrz.
W przypadku, kiedy rodzic podejrzewa, że kikut został zainfekowany lub hospitalizacja noworodka przedłuża się z różnych przyczyn, zalecane jest stosowanie antyseptycznego środka, który zawiera oktenidynę (Octenisept).
Pielęgnacja kikuta pępowiny krok po kroku
- Przed przystąpieniem do pielęgnacji umyj dokładnie ręce wodą z mydłem;
- Obejrzyj kikut pępowinowy. Zwróć uwagę na stan skóry wokół pępka, obecność, kolor i zapach wydzieliny;
- Kikut pępowinowy może być czyszczony podczas kąpieli w wanience (nie ma przeciwwskazań do zanurzenia go) lub na przewijaku. Umyj wodą cały kikut ze szczególnym uwzględnieniem jego nasady i skóry;
- Jeżeli doszło do zabrudzenia kikuta smółką lub moczem użyj delikatnych, hipoalergicznych środków myjących;
- Osusz kikut bardzo dokładnie;
- Załóż dziecku pieluchę w taki sposób, aby nie zakrywała kikuta pępowiny;
- Utrzymuj kikut pępowiny w suchości, zapewniaj mu dostęp powietrza.
Co powinno zaniepokoić?
Jeżeli kikut pępowiny krwawi, skóra wokół niego jest zaczerwieniona i opuchnięta, pojawia się gęsta wydzielina o cuchnącym zapachu, a dziecko ma gorączkę, należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu.
