Hormony wydzielane przez przysadkę mózgową
Przedni płat przysadki mózgowej odpowiada za wydzielanie hormonów, płat tylni gromadzi hormony wyprodukowane w podwzgórzu.
Somatotropina – hormon wzrostu. Pobudza wytwarzanie somatomedyn (czynnik wzrostu) w wątrobie i razem z nimi pobudza przyrost masy ciała i wzrastania, pobudzając osteogenezę we wzrostowych chrząstkach kości. Samodzielnie wpływa na uwalnianie glukozy z wątroby, przyspiesza wydzielanie insuliny, podwyższa stężenie kwasów tłuszczowych w osoczu przez zwiększenie lipolizy.
Nadmiar hormonu wzrostu powoduje gigantyzm i akromegalię. Niedobór u dzieci prowadzi do karłowatości przysadkowej. Hormon wzrostu jest stosowany jako lek w leczeniu niskorosłości.
Hormon folikulotropowy (FSH) – jest hormonem tropowym, czyli takim, który odpowiada za regulację wydzielania innych hormonów. Wydzielanie go u kobiet jest zależne od fazy cyklu miesiączkowego. Pobudza wydzielanie estrogenu i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych. FSH występuje również u mężczyzn – odpowiada za spermatogenezę i powiększenie cewek nasiennych, wspomaga prawidłowe funkcjonowanie testosteronu.
Podaje się go podczas leczenia niepłodności w celu pobudzenia jajeczkowania. Wydalany jest wraz z moczem.
Hormon luteinizujący (LH) – jest hormonem tropowym. U kobiet jego wysokie stężenie powoduje owulację. Odpowiada za luteinizację ciałka żółtego – wykształcenie komórek wytwarzających progesteron i estrogeny. U mężczyzn stymuluje komórki śródmiąższowe jąder, które wytwarzają testosteron.
Prolaktyna – podczas ciąży pobudza wzrost gruczołów sutkowych, powodując laktację. U kobiet, które karmią piersią prolaktyna hamuje owulację i menstruację poprzez wydzielanie FSH i LH.
Wzrost prolaktyny następuje po drażnieniu brodawek sutkowych, po stosunku seksualnym, po wysiłku, w reakcji na stres, podczas snu (faza REM), w czasie ciąży, po napadzie padaczkowym. W działaniu z dopaminą odpowiada za uczucie zaspokojenia napięcia seksualnego.
Hormon tyreotropowy (TSH) – hormon, który odpowiada za produkcję i wydzielanie hormonów tarczycy. Powoduje wzrost przepływu krwi przez tarczycę i zwiększenie jej masy. Wydzielanie TSH jest regulowane ujemnym sprzężeniem zwrotnym z hormonami tarczycy. Wysoki poziom hormonu tyreotropowego zmniejsza szansę na zajście w ciążę.
Hormon adrenokortykotropowy (ACTH) – jego rolą jest pobudzanie kory nadnerczy do produkcji kortyzolu.
Hormony szyszynki
Melatonina – hormon odpowiedzialny za koordynację działania zegara biologicznego – zwłaszcza za rytmu snu i czuwania. Jej wydzielanie jest hamowane przez światło. Działanie melatoniny zaczyna być widoczne około 20 tygodnia życia i wraz ze starzeniem się organizmu jej syntezowanie spada, stąd zaburzenia snu u starszych osób. Melatoninę można zażywać w postaci tabletek.
Hormony tarczycy
Działanie hormonów tarczycy jest widoczne we wszystkich komórkach organizmu człowieka i niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania. Hormony tarczycy są szczególnie ważne podczas rozwoju OUN i wzrostu.
Tyroksyna (FT4) – jest hormonem wytwarzanym i magazynowanym w tarczycy. Tyroksyna jest ważnym hormonem wpływającym na rozwój młodych organizmów. Pobudza w tkankach procesy utleniania i rozpad tłuszczów na glicerol i kwasy tłuszczowe. Dzięki FT4 zwiększa się wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego, a tym samym jej zużycie.
Trójjodotyronina (FT3) – jest to główny hormon tarczycy, powstaje przez odjodowanie tyroksyny. Bierze udział głównie w przemianach energetycznych (metabolizm tłuszczów i węglowodanów), nasileniu przemian glikogenu do glukozy, wytwarzaniu ciepła. Warunkuje także prawidłowy wzrost narządów wewnętrznych, pobudza rozwój mózgu.
Kalcytonina – hormon odpowiedzialny za regulację gospodarki wapniowo – fosforanowej. Jego wydzielanie pobudzane jest przez glukagon i wysokie stężenie wapnia we krwi.
Hormony gruczołów przytarczycznych
Parathormon (PTH) – hormon odpowiadający za regulację gospodarki wapniowo – fosforanowej, głównie w kościach i nerkach. Jego uwalnianie jest warunkowane przez stężenie wapnia we krwi. Wrażliwość przytarczyc na wahania jego stężenia jest możliwe dzięki obecności witaminy D w organizmie. Niedoczynność przytarczyc powoduje hipokalcemię.
Hormony trzustki
Insulina – jest produkowana przez komórki beta Wysp Langerhausa. Bodźcem do jej wytwarzania jest wzrost stężenia glukozy we krwi po posiłku. Dzięki działaniu insuliny wzrasta transport glukozy do wnętrza komórek i obniża się jej poziom we krwi.
Odkrycie insuliny było przełomem w leczeniu cukrzycy. Insulina znajduje się na liście substancji zabronionych w sporcie.
Glukagon – hormon wytwarzany przez komórki alfa Wysp Langerhausa. Działa antagonistycznie do insuliny – powoduje wzrost stężenia glukozy we krwi. W trzustki przez żyłę wrotną dostaje się do wątroby, gdzie jest prawie całkowicie pochłaniany. Jego wydzielanie zwiększa się podczas głodu, dzięki czemu stężenie glukozy we krwi utrzymuje się na prawidłowym poziomie.
Hormony nadnerczy
Glikokortykoidy – należą do nich kortyzol, kortykosteron, i kortyzon. Mają wpływ na metabolizm poprzez zmniejszenie zużycia glukozy przez tkanki, powodują rozpad białek mięśniowych (osłabienie siły mięśni) i przemieszczenie się tkanki tłuszczowej (otyłość Cushinga – twarz księżycowata, otyłość brzuszna, bawoli kark). Wpływają na rozwój osteoporozy – zmniejszają wchłanianie wapnia. Ich niedobór powoduje chorobę Addisona, a nadmiar – zespół Chushinga.
Kortyzol jest nazywany hormonem stresu. Jego stężenie jest najwyższe rano, najniższe wieczorem. Jego poziom można regulować, np. śmiech, taniec, masaż obniżają jego stężenie, a niedobór snu, stres, kofeina, infekcje podwyższają je.
Mineralokortykoidy – głównym hormonem jest aldosteron. Mineralokortykoidy wpływają na przemianę materii i równowagę elektrolitową (regulacja jonów sodu i potasu). Wchodzi w skład układu RAA (renina-angiotensyna-aldosteron) regulującego objętość krwi krążącej.
Androgeny – są hormonami płciowymi występującymi w organizmie mężczyzn (w niewielkich ilościach także u kobiet). Odpowiadają za kształtowanie męskich narządów płciowych podczas życia płodowego i wtórnych cech płciowych (barwa głosu, owłosienie). Odpowiadają ze spermatogenezę i zwiększanie masy mięśniowej.
Adrenalina – jest hormonem odpowiadającą za natychmiastową reakcję organizmu w sytuacji zagrożenia (wzrost tętna, wzrost RR, rozszerzenie źrenic, rozszerzenie oskrzeli, zahamowanie perystaltyki jelit). Wpływa także na wzrost stężenia glukozy we krwi (w przypadku hipoglikemii następuje wyrzut adrenaliny do krwi) i mobilizuje spalanie tkanki tłuszczowej.
Wzmaga przewodnictwo w układzie bodźcotwórczo-przewodzącym serca i zwiększa amplitudę migotania komór, dzięki czemu znalazła swoje zastosowanie w reanimacji.
Noradrenalina – jej zadaniem jest mobilizowanie organizmu do działania – odpowiada za reakcję wali lub ucieczki. Wpływa na działanie mózgu poprzez wspomaganie czuwania, pobudzenie, czujność, lepsze zapamiętywanie i koncentrację, ale wzmaga lęk i niepokój. Przyspiesza rytm serca i zwiększa RR, zwiększa dopływ krwi do mięśni szkieletowych.
Noradrenalina znalazła zastosowanie jako lek w chorobach układu krążenia (krytycznie niskie ciśnienie tętnicze krwi), jaskrze, zaburzeniach psychicznych i uzależnieniu od alkoholu.
Hormony płciowe
Testosteron – jest podstawowym męskim hormonem płciowym. Odgrywa ważną rolę w kształtowaniu męskich narządów płciowych (w życiu płodowym rozwój najądrzy, nasieniowodów i kanalików plemnikotwórczych) i wtórnych cech płciowych, wpływa na proces powstawania i dojrzewania plemników, zwiększa libido i pobudza rozwój gruczołu krokowego (silnie pobudza rozwój raka prostaty).
Estrogeny – są hormonami odgrywającymi dużą rolę w organizmie kobiet. Należą do nich 3 hormony – estradiol, estriol, estron. Kształtują żeńskie narządy płciowe i wtórne cechy płciowe (owłosienie, żeńska budowa ciała, popęd płciowy), regulują cykl miesiączkowy (są odpowiedzialne na przygotowanie macicy do implantacji zarodka). Estrogeny mają działanie rakotwórcze – zwiększają przyrost endometrium i nabłonka gruczołów sutkowych. U mężczyzn niedobór estrogenów może powodować bezpłodność.
Estrogeny zwiększają także odkładanie wapnia, obniżają poziom cholesterolu LDL i zwiększają krzepliwość krwi.
Progesteron (luteina) – jest jednym z ważniejszych hormonów – ułatwia owulację, umożliwia implantację zarodka i utrzymanie ciąży, przygotowuje organizm do laktacji. Jeżeli nie doszło do zapłodnienia jego poziom spada i powoduje złuszczanie się nabłonka macicy, czyli menstruację.
Hormony podwzgórza
Wazopresyna – nazywana inaczej hormonem antydiuretycznym. Działa na nerki – powoduje resorpcję zwrotną wody w kanalikach nerkowych, a tym samym zagęszczenie moczu.
Oksytocyna – ma znaczenie podczas akcji porodowej, ponieważ powoduje skurcze macicy. Wydzielana jest podczas drażnienia brodawek sutkowych (ułatwia wydzielanie mleka) i receptorów umieszczonych w pochwie i szyjce macicy. Po porodzie oksytocyna wpływa na obkurczanie się macicy i jej naczyń krwionośnych (zatamowanie krwawienia). Uważa się, że oksytocyna odpowiada także za sferę emocjonalną – stymuluje ufność, uległość, zazdrość, szczodrość i wierność.
