Prastare zboże Orkisz

Oba zboża należą zresztą do tego samego rodzaju (łac.: Triticum), obejmującego różne gatunki pszenicy. Inna, często używana nazwa orkiszu - szpelc - pochodzi od łacińskiej nazwy tego zboża (Triticum spelta). Orkisz uprawiany był już w starożytnym Egipcie i na Bliskim Wschodzie, wspominają o nim teksty biblijne. W Europie zboże to znali i uprawiali Germanie. Cenione było także przez Rzymian jako pokarm dający zdrowie, siłę i sprawność fizyczną. Ze względu na swo­je wszechstronne właściwości orkisz wychwalany był przez średniowieczną niemiecką mistyczkę, uczoną i uzdrowicielkę z dwunastego wieku, Hildegardę z Bingen. Za najważniejszy filar medycyny uznawała ona właściwą dietę, której podsta­wą był właśnie orkisz.

Coraz mniejsze zainteresowanie orkiszem spowodowała masowa produkcja pszenicy, zwłaszcza tej zwyczajnej (triticum vulgare). W dobie uprzemysłowienia istot­na stała się skala produkcji i ja­kość ustąpiła ilości. Dla orkiszu jako gatunku było to korzystne, z tego względu, że zapomniany, oparł się zabiegom „uszlachetnia­jącym", mającym na celu ulepsze­nie jego zbieralności przez zmianę struktury genetycznej. Orkisz jest więc prastarym zbożem, które zachowało swoją pierwotną formę, ponieważ w odróżnieniu od innych zbóż nie poddawano go krzyżowaniu i modyfikacjom genetycznym. Mówimy tutaj wyłącznie o kilku najczystszych odmianach, bez domieszek, po­nieważ wiele odmian orkiszu jest nim tylko z nazwy, próbowano go bowiem łączyć w różnych propor­cjach z pszenicą w celu zwiększe­nia jego wydajności.

Orkisz jest jednym z najmniej wymagających zbóż, dającym się dobrze uprawiać na ubogich, kamienistych glebach aż do wysokości 1500 m n.p.m. Jest odporny na warunki atmos­feryczne i choroby, z tego też powodu nie wymaga stosowania nawozów ani środków ochro­ny roślin. Te zalety sprawiły, że pomimo wypierania przez wysokowydajną pszenicę, orkisz zachował się do dnia dzisiejsze­go, w zasadzie w niezmienionej formie na niektórych terenach wysokogórskich, na przykład w niszach alpejskich. Nic więc dziwnego, że obecne zaintereso­wanie orkiszem, nadającym się idealnie dla upraw ekologicz­nych, jest tak duże. Badania nad jego właściwościami oraz rozwój nowych odmian mają swoją genezę w Szwajcarii. Dzięki nim, wiemy już dziś, że w porówna­niu z innymi zbożami orkisz posiada optymalną zawartość ja­kościową i ilościową wszystkich składników: wysokowartościowego białka (o innej strukturze niż pszenica), węglowodanów, nienasyconych kwasów tłusz­czowych, soli mineralnych, pierwiastków śladowych (żelazo, magnez, fosfor, wapń, potas) i witamin (BI, B2, B6, E, PP). Ponadto orkisz zawiera w swo­im składzie 62 proc. skrobi, 11,6 proc. białka, 8,8 proc. błonni­ka, 2,7 proc. tłuszczu i 2 proc. składników mineralnych. Obok dużej ilości białka zawierającego wszystkie istotne dla człowieka aminokwasy, szczególnie ważne są w orkiszu przyjazne dla serca i układu krążenia nienasycone kwasy tłuszczowe. Zawiera też więcej składników mineralnych i witamin niż jakiekolwiek inne pszeniczne ziarno.

Badania naukowe wykazały, że orkisz zawiera też rodanid (thio- cyanat), w ilościach nie wystę­pujących w innych produktach. Rodanid jest substancją biolo­gicznie czynną, będącą natural­nym antybiotykiem, występują­cym w ślinie, krwi oraz mleku kobiecym. Chroni on dzieci kar­mione piersią przed zakażeniami i bierze udział w kształtowaniu naszego systemu odpornościo­wego. Właśnie dzięki wysokiej zawartości tego składnika orkisz zapobiega powstawaniu w or­ganizmie człowieka komórek nowotworowych, działa anty­alergicznie, przeciwzapalnie, wzmacnia serce i system nerwo­wy, podnosi witalność, zmniej­sza poziom cholesterolu we krwi, zapewnia lepszą budowę tkanki mięśniowej, wpływa na popra­wienie nastroju.

Praktyka terapeutów zale­cających spożywanie orkiszu potwierdza, że systematyczne stosowanie diety orkiszowej regeneruje cały organizm. Jego zdrowotne właściwości spraw­dzają się w leczeniu i profilaktyce wielu chorób i przynoszą ratunek w sytuacjach, wydawałoby się, bez wyjścia. Regularne spoży­wanie produktów z orkiszu lub z jego dodatkiem zalecane jest w szczególności w takich choro­bach i dolegliwościach jak:

-   spadek odporności i wydol­ności organizmu

-   nowotwory

-   reumatyzm, dna moczanowa

-   alergie

-   choroby serca i układu krążenia (nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, profilaktyka zawału serca, udaru)

-    podwyższony poziom chole­sterolu we krwi

-     schorzenia żołądkowo - jelitowe (wrzodziejące zapalenie jelit, choroba Leśniowskiego-Crohna, zespół jelita drażliwego), biegunki, zaparcia.

-     kamica nerkowa i pęcherzyka żółciowego

-   celiakia

-   cukrzyca

-    osłabienie organizmu po dłu­gotrwałym stosowaniu leków.

Orkisz wskazany jest również dla chorych po zawale serca oraz w okresie pooperacyjnym. Jest znakomitym pożywieniem dla wcześniaków, chorowitych nie­mowląt, pacjentów poddawanych intensywnej opiece medycznej oraz ludzi starych. Można go używać jako produktu zastępu­jącego mleko w alergii na białka mleka. Dieta orkiszowa powo­duje spadek poziomu choleste­rolu we krwi. Ziarno zapobiega kamicy żółciowej, zmniejsza zapotrzebowanie na insulinę, dlatego chorzy na cukrzycę mogą jej stosować mniej (po konsulta­cji z lekarzem).

Obecnie orkisz jest dostępny w różnych postaciach: ziarna (ka­szy), grysiku, mąki, otrębów, ma­karonu, płatków. Odpowiednio preparowany może też zastępo­wać ryż. Z orkiszu wytwarza się też kawę, która ułatwia trawie­nie. Zresztą wszelkie produkty orkiszowe sprzyjają dobremu trawieniu i pomagają utrzy­mać w zdrowiu żołądek i jelita. Przy trawieniu normalnym i ze skłonnością do zaparć zaleca się produkty pełnoziarniste - chleb pełnoziarnisty, kasza, grysik, na­siona orkiszu. W przypadku bie­gunek należy spożywać produkty z białej mąki orkiszowej - biały chleb, makaron, zupy zaprawiane białą mąką.

W celach zdrowotnych wyko­rzystuje się również plewę orki­szową. Wypełnia się nią podusz­ki, kołdry, materace. Łagodzi ona napięcie mięśniowe, zapobiega powstawaniu odleżyn i odparzeń, ułatwia zasypianie.