Konstruowanie Szkolnego Programu Wychowania krok po kroku.
Moment, w którym decydujemy się na stworzenie Szkolnego Programu Wychowania jest momentem, kiedy podejmujemy decyzje, z jakich narzędzi skorzystać przy jego konstruowaniu. Jeżeli zdecydujemy się na samodzielne, własne skonstruowanie programu wychowawczego, to poniższe etapy i kroki w nich zawarte będą bardzo przydatne. Zachęcam do skorzystania z tej drogi, bowiem konstruowanie programu krok po kroku nie jest teoretycznym ujęciem tworzenia, ale z teorii wziętym praktycznym działaniem. Takie tworzenie w swoim życiu zawodowym stosowałem wielokrotnie z dobrym skutkiem. Uniwersalizm tego podejścia polega na modelu, który po zdiagnozowaniu problemu pozwala później krok po kroku dochodzić do matrycy działań, które okazują się bardziej skuteczne. Dlaczego taka ich skuteczność? Odpowiedź leży w wielu płaszczyznach naszego działania, ale co najważniejsze – wypływa z nas, naszej motywacji do podjęcia tych kroków. Nie bójmy się podejmowania takich działań, cieszą one, bowiem są proste, a w efekcie dają rezultaty widoczne i konkretne i co nie jest bez znaczenia można je ewaluować i sprawdzać na każdym etapie bez szkody dla całości procesu – zachęcam, zatem do przyjrzenia się konstruowaniu programu wychowawczego krok po kroku.
Całość konstruowania składa się z 5 etapów uzupełniających się wzajemnie, w tym artykule przedstawiam kolejne 3 etapy.
Prawidłowo przeprowadzony winien przechodzić przez pięć etapów, a w ramach każdego z nich, przez kilka kroków. Szczegółowo wygląda to następująco:
ETAP TRZECI
KONSTRUOWANIE STRATEGII WYCHOWAWCZEJ SZKOŁY.
Zmierza do opracowania szkolnego programu wychowania, jako strategii działań wychowawczych realizowanych w danej szkole. Dochodzi się do niej stopniowo także poprzez wykonanie pięciu kroków:
krok pierwszy to:
Identyfikacja sfer rozwoju ucznia. W tym kroku konieczne staje się odwołanie do koncepcji psychologicznej człowieka, aby móc udzielić odpowiedź na pytanie: w jakich obszarach człowiek się rozwija i jakie są przejawy osiągnięcia pełnej dojrzałości w każdym z tych obszarów? Jedną z odpowiedzi jest ta, która wskazuje na cztery podstawowe sfery rozwoju człowieka: somatyczną (fizyczną), psychiczną, społeczną i duchową. Świadomość owych sfer pozwala jednocześnie na podjęcie decyzji, czy szkoła wspierać będzie harmonijny rozwój we wszystkich wyróżnionych sferach, czy też skoncentruje się na niektórych z nich, a może tylko na wybranych aspektach poszczególnych sfer;
krok drugi to:
Określenie szczegółowych celów rozwojowych uwzględnionych w ”PROFILU ABSOLWENTA”. Cele te zlokalizowane w wyróżnionych powyżej obszarach rozwoju, a werbalizowane są głównie w postaci określonych wartości, postaw, cech osobowości czy umiejętności, jakie winien nabyć absolwent szkoły. Wszystkie sformułowane cele winny mieć charakter mierzalny;
krok trzeci to:
Określenie zadań wychowawczych. Jest to określenie konkretnych przedsięwzięć, jakie winny zostać wykonane, aby osiągnięte zostały zaplanowane cele wychowawcze. Zadania te winny być formułowane w sposób jasny, jednoznaczny i zrozumiały dla wszystkich uczestników oddziaływań wychowawczych
krok czwarty to:
Określenie osobistej odpowiedzialności poszczególnych nauczycieli za realizację zadań wychowawczych
W tym kroku decydują się ważne, dla jakości działań wychowawczych sprawy.
Po pierwsze - dokonuje się personalizacja odpowiedzialności nauczycieli za udział w procesie wychowawczym.
Po drugie - dokonuje się wyraźne rozgraniczenie odpowiedzialności nauczycieli i uczniów nauczyciele ponoszą odpowiedzialność za tworzenie warunków wspierających zdrowy rozwój,zaś uczniowie ponoszą odpowiedzialność za własne zachowanie. Po trzecie - możliwe stanie się dzięki temu jasne określenie w procesie ewaluacji czynników, które sprzyjały zdrowemu wychowaniu i tych, które je zaburzały.
krok piąty to:
Określenie terminów realizacji poszczególnych zadań. Zarówno w perspektywie poziomów rozwojowych uczniów (tzn. poziomów wiekowych i poziomów nauczania), jak i w perspektywie roku szkolnego. Tak, więc w tym kroku określa się jakie działania, w odniesieniu do kogo i kiedy zostaną zrealizowane.
ETAP CZWARTY
KONSTRUOWANIE PLANU WYCHOWAWCZEGO KLASY
Zmierza do opracowania - na bazie szkolnego programu wychowania - planu wychowawczego, jaki będzie realizowany w konkretnych klasach w danej szkole. Dochodzi się do niej stopniowo także poprzez wykonanie sześciu kroków, które stanowią przeniesienie na grunt klasy globalnych działań strategicznych zrealizowanych w odniesieniu do całego środowiska szkolnego.
Mamy, więc tutaj:
krok pierwszy, czyli:
Identyfikację zasobów i potrzeb rozwojowych uczniów danej klasy;
krok drugi, czyli:
Określenie szczegółowych celów rozwojowych na danym poziomie wieku;
krok trzeci, czyli:
Określenie szczegółowych zadań wychowawczych;
krok czwarty, czyli:
Określenie osobistej odpowiedzialności wychowawcy klasy i nauczycieli przedmiotowych pracujących w danej klasie;
krok piąty,czyli:
Identyfikacja osób współpracujących w działaniach wychowawczych i ich zadań;
krok szósty, czyli:
Określenie szczegółowych terminów realizacji przyjętych zadań i zamierzonych celów.
ETAP PIĄTY
OPRACOWANIE STRATEGII EWALUACYJNEJ.
Zmierza do uzyskania odpowiedzi na pytanie: czy prowadzone działania wychowawcze są skuteczne? Udzielana odpowiedź winna jednocześnie wyraźnie identyfikować czynniki wpływające korzystnie na osiąganie celów wychowawczych, jak też czynniki dezorganizujące i obniżające skuteczność wychowania. W jego ramach realizowane są trzy kroki:
krok pierwszy to:
Identyfikacja celu ewaluacji. W tym kroku należy odpowiedzieć na kilka pytań. Najważniejsze z nich to: po, co mamy prowadzić ewaluację działań wychowawczych; co chcemy oszacować; komu potrzebne są wyniki tych badań; w jaki sposób zostaną one wykorzystane itd.;
krok drugi to:
Określenie strategii ewaluacyjnej. Polega on na szczegółowym zaplanowaniu działań ewaluacyjnych, a więc: kto, czym, kiedy, w jaki sposób i przez kogo będzie badany, aby w sposób mierzalny określić stopień osiągnięcia celów wychowawczych oraz poniesione w tym procesie nakłady;
krok trzeci to:
Zaplanowanie sposobu opracowania wyników ewaluacji i ich upublicznienia.
Uzyskane wyniki badań ewaluacyjnych winny zostać opracowane ilościowo i jakościowo, uzupełnione ilustracjami graficznymi, zamknięte wnioskami i zaleceniami dotyczącymi kierunków i sposobów modyfikacji działań wychowawczych. Powyższy raport winien zostać udostępniony wszystkim osobom zainteresowanym efektami działań wychowawczych prowadzonych w szkole W tym miejscu warto bliżej zapoznać się z problematyką ewaluacji szkolnego programu wychowania. Zacznijmy od wyjaśnienia, czym jest ewaluacja wewnątrzszkolną.
A więc: ewaluacja wewnątrzszkolna to:
a) przemyślane, zaplanowane i systematyczne działanie w środowisku szkolnym
b) obejmujące stworzenie własnego systemu gromadzenia i opracowywania informacji wartościujących działania szkoły
c) upublicznianych w postaci diagnoz, analiz, raportów i opinii
d) wykorzystywanych do doskonalenia, jakości działań szkolnych.
Tak rozumiana ewaluacja wewnątrzszkolna winna spełniać 10 standardów sformułowanych przez Joint Committee on Standards for Educational Evaluation. Kolejno są to:
1) udział wszystkich zainteresowanych - ewaluacja winna obejmować wszystkie osoby, które zaangażowane są w proces dydaktyczny i wychowawczy, a więc: kierownictwo szkoły, zespół pedagogiczny, uczniów, rodziców, administrację i pracowników pomocniczych;
2) jasne określenie celu ewaluacji - przed rozpoczęciem badań ewaluacyjnych wszysc zainteresowani winni zostali poinformowani o:
- celach ewaluacji
- zleceniodawcy oraz
- planach odnośnie wykorzystania wyników ewaluacji
3) ustalenie zasad ewaluacji - przed rozpoczęciem badań ewaluacyjnych winny zostać ustalone:
- osoby odpowiedzialne za przeprowadzenie ewaluacji
- zewnętrzni specjaliści uczestniczący w ewaluacji
- analitycy opracowujący uzyskane wyniki badań
- odbiorcy wyników ewaluacji oraz
- sposoby ochrony danych zgromadzonych w czasie ewaluacji;
4) jednoznaczne pytania - postawione pytania ewaluacyjne winny być ważne dla doskonalenia funkcjonowania, szkoły, a ich sformułowanie winno być jednoznaczne i zrozumiałe;
5) realistyczna metodologia - zakres analiz oraz metody badań winny uwzględniać możliwości ewaluatorów;
6) różne punkty widzenia - gromadzenie danych oraz prowadzone interpretacje winny uwzględniać różne punkty widzenia, a ich dopełnieniem winna być konfrontacja opinii i wniosków;
7) bezpośrednia informacja zwrotna - wszystkie osoby objęte badaniami winny uzyskać informację zwrotną o wynikach badań;
8) brak presji czasowej - zagwarantowanie wystarczającej ilości czasu na całościowe i wnikliwe zapoznanie się z wynikami badań, płynącymi z nich wnioskami, oraz możliwościami praktycznego wykorzystania;
9) dokumentowanie ewaluacji - wszelkie działania ewaluacyjne winny być dokumentowane i przechowywane (zarówno w celach archiwizacyjnych, jak i porównawczych);
10) powtarzalność ewaluacji - ewaluacja winna być działaniem replikowanym w stałych odstępach czasowych, dzięki czemu możliwe będzie poznanie dynamiki procesu zmian i stymulowanie korzystnych modyfikacji w zakresie działań dydaktycznych i wychowawczych.
Tak zaplanowana i zrealizowana ewaluacja pozwala nie tylko na ocenę dotychczasowych przedsięwzięć, ale w efekcie także na przeformowanie celów oraz zaplanowanie nowych działań.
Tomasz Cebertowicz - psychoprofilaktyk
Materiał do wykorzystania w trakcie tworzenia szkolnych programów wychowania w każdym typie szkoły.
Bibliografia:
1. Gaś Z.B.: Kierunki działań profilaktycznych „1993”. Prac. Wydawnicza Fundacji „Masz szansę”, Lublin 1994
2. Dąbrowski K. pod redakcją: Zdrowie psychiczne, PWN, Warszawa 1985
3. Combs A i wsp.: za Bramer L : The helping relationship. Proces and skills. Prentice-Hall
International Inc.,1973- Kontakty służące pomaganiu – procesy i umiejętności, tłumaczenie i redakcja Mieścicki J,
Żardecka M., PTP – SPP, Warszawa 1984.
