Tytoń, kilka ciekawych spostrzeżeń
Opis i pochodzenie
Shag – (określenie pochodzi z języka niderlandzkiego) – jest to specjalnie cięty i preparowany tytoń, służący do samodzielnego wyrobu papierosów: skręcanych ręcznie lub przy użyciu nabijarki. Zazwyczaj tytoń typu shag jest cięty w ten sposób, że ma postać długich, cienkich pasków, co umożliwia łatwe ubicie go w bletce przy skręcaniu ręcznym. Niektórzy producenci oferują także aromatyzowany tytoń papierosowy. Samodzielne wykonywanie papierosów pozwala na zmniejszenie związanych z ich zakupem wydatków w związku z tym, że shag obłożony jest mniejszym podatkiem, niż gotowe papierosy.
Gatunki tytoniu występujące na terenie Polski:
Tytoń szlachetny (Nicotiana tabacum);
Tytoń bakun, machorka (Nicotiana rustica L.);
Tytoń oskrzydlony (Nicotiana alata Link & Otto).
Podział na moc:
Zware – tytoń mocny;
Halfzware – tytoń półmocny (ok. 1/2 Zware).
Tytoń dzielimy na poszczególne rodzaje:
-Virginia;
-Burley;
-Kentucky;
-Perique;
-orientalne.
Virginia – stosowana jest jako główny składnik większości mieszanek. Koloru jasnego. Pochodzi z Ameryki Północnej. Poddawana jest obróbce flue-curing, która polega na dostarczeniu ciepłego powietrza do zbiorników, gdzie tytoń leżakuje. W efekcie Virginia zachowuje nutkę słodyczy oraz barwę żółtą, czerwoną bądź pomarańczową. Z własnych doświadczeń mogę powiedzieć, że jest to tytoń mocny w smaku lecz pełną moc można poczuć dopiero jakiś czas po rozpaleniu. Virginia wymaga nieco wolniejszego palenia w odróżnieniu od innych tytoni. W przeciwnym razie możemy oparzyć sobie język (w przypadku palenia fajki także palce). Muszę także dodać, że od czasu do czasu może nam przygasnąć, ponieważ Virginia charakteryzuje się słabą palnością. Można ją porównać do wina – im starsza tym lepsza. Oczywiście taki efekt uzyskamy tylko i wyłącznie przy jej szczelnym i starannym przechowywaniu.
Burley – ciemny tytoń o orzechowym aromacie. Swój oryginalny zapach i charakter posiada dzięki znikomej ilości cukru. Często aromatyzowany oraz dosładzany. Często wykorzystywany do regulacji prędkości spalania w niektórych mieszankach. Spala się w dość długim czasie oraz posiada dużą dawkę nikotyny. (Jeżeli ktoś posiada więcej informacji na temat Burley’a, to proszę pisać).
Kentucky – jest tytoniem bardzo ciemnym oraz mocnym w smaku. Jak sama nazwa wskazuje pochodzi z amerykańskich stanów Kentucky i Tennessee. (Jeżeli ktoś posiada więcej informacji na temat Kentucky, to proszę pisać).
Perigue – tytoń bardzo aromatyczny, trochę o zapachu owoców. Stosowany do innych mieszanek jako dodatek, przyprawa, w znikomych ilościach. Naturalnie fermentowany w Luizjanie. Na koniec dodam, że jest on rodzynkiem wśród reszty, ponieważ jest rzadkim tytoniem. (Jeżeli ktoś posiada więcej informacji na temat Perigue, to proszę pisać).
Tytonie orientalne – tytonie te wywodzą się przede wszystkim z Turcji oraz Grecji. Mają lekko pikantny i ziołowy smak. Stosuje się je jako domieszki do innych mieszanek. Naturalnie suszone w promieniach słońca. W efekcie otrzymują kolor zielonkawo-żółty do złoto-brązowego.
Jeśli już jesteśmy przy tytoniach orientalnych to wspomnę kilka słówek o Latakii. Ma ostry, kadzidełkowy charakter, lecz pomimo tego zalicza się do tytoni łagodnych. Tak samo jak wszystkie Orientale suszona jest na słońcu, ale później poddawana wędzeniu na dymie z drewna dębowego, sosnowego, cyprysowego oraz z drzewa mirtu dopóki nie przybierze czarnej barwy. Stosowana także tylko jako przyprawa do Orientali lub Virginii.
Jak powstaje tytoń?
Tytoń – uprawa, przygotowanie
Nie wystarczy zerwać z krzaka liścia tytoniu, wysuszyć, pokruszyć i władować do fajki. Uprawa tytoniu jest trudna i żmudna. Przygotowanie tytoniu do palenia to bardzo skomplikowany proces. Złożenie konkretnej mieszanki, czyli blendu, stanowi prawdziwą sztukę.
Ojczyzną tytoniu jest Ameryka, gdzie od wieków zażywany był on w rozmaitej formie i w różnych celach. Był żuty, niuchany i palony. Już Krzysztof Kolumb podczas swojej pierwszej wizyty w tamtej części świata, zauważył Indian palących go w liściach kukurydzy. Hiszpańscy konkwistadorzy zaobserwowali, że spreparowany tytoń był żuty przez tubylców w trakcie forsownych marszów i był też wykorzystywany w leczeniu różnych przypadłości przez miejscowych szamanów. Natknęli się też – np. w dzisiejszej Panamie i w Peru na starannie prowadzone, rozległe uprawy tej rośliny. Indianie północnoamerykańscy tytoń palili – zarówno w formie naprędce zwijanych cygar, jak i w fajkach. Dla niektórych plemion miało to charakter wyłącznie obrzędowy, nieliczne szczepy paliły go rekreacyjnie.
Do Europy nasiona tytoniu przywieźli Hiszpanie i Portugalczycy. Na początku hodowany był jako roślina ozdobna i lecznicza w ogrodach. Hiszpańscy żeglarze natomiast pokazali Europejczykom sposoby jego użycia. W armadzie palono go w glinianych fajkach, żuto i zażywano tabakę. Tytoń wsiewano wszędzie, gdzie się tylko przyjmował, choć wciąż największe znaczenie miały amerykańskie plantacje.
Tytoń należy do rodziny psiankowatych, podobnie jak papryka i pomidor. Uprawia się je bardzo podobnie w złożonym procesie ogrodniczym. Wysiewa się do inspektów, pikuje, rozsadza, zaś sadzonki przenosi do gruntu. Poza nielicznymi krajami jest to zazwyczaj ręczna robota, więc plantacje nie są zbyt rozległe. W Stanach Zjednoczonych, w Niemczech, we Francji, w Rosji uprawy znacznie zmechanizowano, więc zajmują one większe powierzchnie. Tytoń wyrasta i dojrzewa przez 3-4 miesiące. O jakość roślin trzeba stale zabiegać – obcina się kwiatostany, później ogławia (pozbawia stożka wzrostu), obłamuje boczne odrośla i sprawdza na bieżąco dojrzałość liści. To praca ręczna.
Wirginia, orientale, perique, latakie zbierane są w kolejnych etapach – najpierw wcześnie dojrzewające liście znajdujące się blisko ziemi, a następnie liście z wyższych partii łodyg, w miarę ich dojrzewania. To znów praca ręczna. Żmudna i kosztowna wszędzie tam, gdzie praca ludzka jest droga. I zabierająca dużo czasu. Amerykańskie dążenie do mechanizacji kazało wynaleźć Burleya – rośliny są dosłownie „koszone”, zbierane i suszone w całości. Liście są odrywane od łodyg już po wyschnięciu.
Niewielu jest już w świecie i Europie tradycyjnych konserwatywnych trafikarzy, ale wciąż można się natknąć na starszych panów, którzy w swoim sklepiku samodzielnie i wedle gustu klienta sporządzają doskonałe blendy. Właściwie już tylko oni zdają sobie sprawę, że jakość tytoniu, nasycenie nikotyną, słodkości, kwaski, owocowe posmaczki, zależą także od tego, z którego miejsca krzaka liście zostały zerwane i w jakim to było okresie.
Do rzadkości należy określanie przez wielkie firmy, skąd liście na konkretny blend zostały zerwane, choć z rzadka można się jeszcze na takie informacje natknąć. Nic nie przebije naturalnych smaków i zapachów, ale coraz mniejsza liczba fajczarzy zdaje sobie z tego sprawę.
Primers, czyli najstarsze liście, a po polsku resztki, obłamywane zostają jako pierwsze. To najgorszy surowiec, który wykorzystywany bywa do lichej jakości papierosów, cygaretek i cygar. Zawiera sporo nikotyny – rzecz jasna, w zależności od odmiany tytoniu – mało cukrów i niewiele smaczków . Usuwanie Primers to pielęgnacyjny zabieg sanitarny. Trudno mówić o dojrzałości liści – rwie się je, kiedy zaczynają żółknąć.
Za dojrzałe uważa się liście, które zaczynają zmieniać barwę i pokrywają się tzw. smółką, lepką, stopniowo wysychającą substancją. Pierwsze dojrzewają liście na dole. Pora na zbiór przedwstępny, którego efektem jest surowiec określany jako Lugs. Zawiera on więcej nikotyny, trochę więcej cukrów i tzw. smaku. Jeśli przeznaczony do cięcia fajkowego, wykorzystywany bywa głównie jako podstawa do tańszych mieszanek.
Cutter otrzymuje się z liści obłamywanych w czasie tzw. zbioru pośredniego lub głównego. Liście zawierają najwięcej soków, najwięcej nikotyny i wydzielają najwięcej smółki. Ten materiał wykorzystywany jest do produkcji większości mieszanek. Dojrzewa i zbierany jest w najcieplejszym, najmniej deszczowym okresie, bywa na ogół najbardziej higroskopijny po wysuszeniu, więc stanowi także bazę przy blendach aromatyzowanych syropami.
W ostatnim zbiorze otrzymuje się dobry jakościowo surowiec, ale ma on mniej nikotyny, natomiast sporo cukrów i innych zawartości wpływających na smak. W regionach z dłuższym okresem wegetacyjnym zbiera się niekiedy odrębnie bardzo dobre liście, zwane leaf i nieznacznie późnej obcina szczyty krzaka z kilkoma najdrobniejszymi listkami, czyli tzw. tips.
Leaf to dobry surowiec do delikatnych i mniej mocnych mieszanek, Tips natomiast na ogół musi być „sztucznie dojrzewany” w słomie, ale materiał świetnie nadaje się do najlżejszych blendów.
Niestety w ramach cięcia kosztów, zbiór przemysłowy bardzo często ogranicza się do dwóch etapów. Część liści bywa wówczas „przejrzała”, część niedojrzała. Na giełdy rolne trafiają więc wielkie ilości tytoniowych bel z niesortowanych liści. Trudno więc się dziwić, że w składzie firmowych mieszanek wielkich producentów nie podaje się już szczegółowych danych.
Suszenie i fermentacja
Zebrane wcześniej liście tytoniu nawleka się na druty lub sznury i suszy. Suszenie odbywa się w pomieszczeniach o żaluzjowych ścianach, dzięki temu możliwe jest regulowanie obiegu powietrza oraz wilgotności. Proces przebiega naturalnie. Suszenie trwa około dwóch miesięcy. Pierwsze suszenie odbywa się na sznurach, drugie w pęczkach tak, aby liście nadmiernie nie wysychały.
Liście suszy się również w halach, stopniowo podnosząc temperaturę. Taka metoda wymaga jednak specjalistycznych budowli i rygorystycznych procedur. Dlatego wykorzystywana jest najczęściej na dużych plantacjach. Trwa za to najkrócej, bo jedynie tydzień i daje dobry surowiec o poprawnej barwie i jednolitych właściwościach.
W niektórych regionach świata suszy się liście na słońcu. Taki proces także nie trwa długo, jednak wymaga znajomości, materiał bowiem nadmiernie wyschnięty traci znacznie na jakości.
Na Bliskim Wschodzie oraz na Bałkanach na niewielką skalę proces suszenia odbywa się w dymie, czyli tytoń jest po prostu podwędzany.
Za dobrze wysuszone uznawane są liście, które po zmięciu w garści nie kruszą się, nie pękają i powoli powracają do poprzedniego kształtu. Zawierają ok. 18 proc. wody.
Obecnie liście są najczęściej skupowane po wyschnięciu i powiązaniu w pęczki zapobiegające nadmiernemu wysuszeniu.
Fermentacja odbywa się w odrębnych przedsiębiorstwach albo bezpośrednio w u producentów mieszanek – w silosach, w kadziach, koszach, beczkach lub w stosach. Niewiele ma wspólnego z procesem znanym z przetwórstwa alkoholu. Ale tak jak tam, odbywa się przy zminimalizowanym udziale tlenu i powoduje zmiany chemiczne, niekiedy znaczące.
Fermentację tytoniu daje się porównać do pierwszych etapów kompostowania. Przekłada się pęczki kilkukrotnie z wierzchu do środka. Koniecznością jest umożliwienie mierzenia temperatury w poszczególnych partiach fermentującego tytoniu. Proces uważa się za zakończony, jeżeli wszystkie pęczki przebywały w najcieplejszej strefie i osiągnęły pożądaną ciepłotę.
Dane technologiczne, a więc stopień wilgotności, temperatury, czas trwania – w większości firm objęte są tajemnicą.
Niekiedy już przed fermentacją dodaje się substancji smakowych, cukru, ziół, a niekiedy – o zgrozo – konserwantów podobnych do spożywczych. Ba, tu i ówdzie dolewa się nawet ekstraktów nikotynowych, w celu zwiększenia mocy.
Fermentację przerywa się poprzez rozluźnienie stosów i dopuszczenie tlenu. Potem pęczki się suszy. Z wysuszonego i sfermentowanego tytoniu można już produkować cała gamę znanych i doskonałych blendów. Do niektórych mieszanek potrzebna jest druga fermentacja.
Bardzo spowolnione procesy fermentacyjne mają miejsce także w belach, w które zbijany jest tytoń do sprzedaży lub do produkcji. Ba, trwają one także w szczelnych puszkach z gotowymi mieszankami. Przemiany te porównywane są do leżakowania alkoholi w beczkach i butelkach. Bardzo często tytoń przechowany w puszce przez kilka, a nawet kilkanaście lat nabywa niezrównanego smaku, o którym nie pomyślał żaden blender. Dojrzewa!
Dojrzewa się wyłącznie tytonie bez dodatku chemii i substancji smakowych oraz aromatyzujących.
Lekkie aromaty, do których dodano jedynie naturalnych składników – suszonych i kandyzowanych owoców, przypraw, płatków kwiatowych mogę też niekiedy dojrzeć w zaskakująco smakowity sposób.
