Gender

Trzeba powiedzieć, że feminizm jako działalność intelektualna i strategia polityczna ma już za sobą bardzo długą historię. Jak twierdzi Strinati, istnieją przynajmniej trzy główne nurty feminizmu1, które jednak ostatnio coraz bardziej się zamazują i rozmywają, czemu towarzyszy odejście od feminizmu radykalnego. Strinati jest zdania, że „współczesny feminizm zdaje się łączyć bardziej liberalne spojrzenie na struktury władzy pomiędzy płciami ujmujące problem nierówności jako zjawisko uwarunkowane społecznie i kulturowo, z próbą rozwinięcia analiz feministycznych pokazujących rolę kobiet jako publiczności kultury popularnej oraz z tworzeniem ramy teoretycznej, uwzględniającej klasę, rasę, pochodzenie etniczne i inne ważne podziały społeczne”2. W klasycznej terminologii feministycznej spotkać można wiele rożnych pojęć, odnajdujemy m.in. takie rozróżnienia jak płeć (sex) czy różnice płci (sex differences). Jednak z punktu widzenia kwestii poruszanych w tej pracy, najbardziej interesować mnie będzie problematyka gender3, stosunkowo jeszcze świeżego aspektu w obrębie teorii feministycznych, który porzuca sztywne terminy biologiczne. Jak pisze Mandel, termin ten „ jako pierwsza zaproponowała w psychologii w 1979 roku Rhoda Unger, która pragnęła podkreślić, że prócz różnic zdeterminowanych biologicznie istnieją różnice określane społecznie”4. Pojęcie gender tłumaczy się więc zazwyczaj jako "społeczno - kulturową tożsamość płci"5. Używając więc terminu gender koncentruję się na badaniu systemu stosunków społecznych, kulturowych, a także zakorzenionych w kulturze stereotypów, które wytwarzają różnice miedzy mężczyznami i kobietami. Perspektywa gender ujawnia i demaskuje bardzo często stereotypy o naturalnym podziale ról na kobiece i męskie, który mogą być ograniczające dla rozwoju osobowości i samorealizacji kobiet. Dyskryminacją ujawnianą i obnażaną przez krytykę genderową jest także szeroko rozpowszechnione przekonanie, że kobiety z natury rzeczy pozbawione są wielu talentów posiadanych jakoby wyłącznie przez mężczyzn. Gender ujawnia i demaskuje te mechanizmy społeczne oraz system narzucania kobietom określonych ról społecznych. Ideologia związana z płcią społeczno – kulturową ujawnia istnienie ukrytego „kontraktu społecznego”6, w którym ”społeczeństwo przesądza nie tylko o tym, co robimy, lecz także o tym, czym jesteśmy. Innymi słowy, miejsce społeczne określa zarówno sam nasz byt, jak i postępowanie”7. Jak pisze Fromm, „typowy charakter mężczyzny i kobiety w kręgu kultury zachodniej jest uwarunkowany przez ich role społeczne, ale zarazem zabarwiony przez różnice płci. Zabarwienie to nie jest jednak tak istotne jak różnice uwarunkowane społecznie”8.Skąd wziął się w kulturze i społeczeństwie ów „kontrakt społeczny”? Aby odpowiedzieć na to pytanie należy przyjrzeć się bliżej koncepcjom opierającym się w dużej mierze na teorii matriarchatu Bachofena, który, jak pisze Fromm „analizując mity i symbole Rzymian, Greków i Egipcjan doszedł do wniosku, że patriarchalna struktura społeczeństwa, którą spotykamy w całej historii cywilizowanego świata, jest stosunkowo młodym tworem i że poprzedzał ją stan kultury, w którym matka była głową rodziny, przywódczynią społeczeństwa i Wielką Boginią. Bachofen zakładał ponadto, że u zarania dziejów fazę matriarchalną poprzedzała niedojrzała, prymitywna forma społeczeństwa („heteryzm”), opierająca się wyłącznie na naturalnej kreatywności kobiety, nie znająca instytucji małżeństwa, prawa, zasad czy porządku – stan, który można by porównać do nieokiełznanego rozrostu bagiennego zielska. Faza matriarchatu stanowi ogniwo pośrednie pomiędzy najniższą i najwyższą, jak dotąd fazą rozwoju ludzkości – fazą patriarchatu, w której włada ojciec jako przedstawiciel prawa, rozumu świadomości i hierarchicznej organizacji społecznej” 1.