Zmiana paradygmatu kształcenia

Jeśli przyjmiemy, że wiedza jest aktualnym motorem gospodarki, to proces uczenia się jest jej paliwem. Dlatego też, uczenie się przez całe życie jest wielkim wyzwaniem nowego wieku, zarówno dla osób, jak i dla organizacji. W ten sposób, wiedza nabywa nowych konotacji: staje się polisemiczna, kieruje się kanonami, które nie są fragmentaryczne i raczej tworzy się subiektywnie, niż materializuje obiektywnie. Jej konkurencyjność polega na faktycznie posiadanych wiadomościach, będących wynikiem doświadczenia, a zarządzanie wiedzą nie może być oddzielone od osób, które ją tworzą, wzbogacają, szerzą i które nadają jej dodatkową wartość w oparciu o przydatność wiedzy.
W przypadku osób nowy typ uczenia się może być realizowany w każdym wieku,
w dowolnym miejscu i dowolnym czasie. Natomiast, w przypadku organizacji, to zarządzanie strategiczne stawia na tak zwane organizacje "biologiczne", czyli takie, które uczą się poprzez ewolucję i adaptację (w przeciwieństwie do organizacji "mechanicznych", które ograniczają się do powtarzania znanych już z przeszłości działań). W nowym modelu działania instytucji podstawowymi odskoczniami dla rozwoju są: spójność w działaniu, wartość kapitału społecznego, sieci współpracy, wzajemne zaufanie i praktyczne wspólnoty. W nowym modelu uczenia się, indywidualnego lub w ramach organizacji, najważniejszą rolę zaś odgrywają osoby.

Jeszcze nie tak dawno zmiany cywilizacyjne generowane były przez kilka pokoleń, potem coraz szybciej, co pokolenie, a obecnie zmieniają się dosłownie na naszych oczach. Za obecnymi zmianami technicznymi nie nadążają już nie tylko zmiany społeczne ale co bardzo charakterystyczne - zmiany świadomościowe. Z dynamizmem tych zmian w sposób naturalny wiąże się edukacja z całym balastem najszerszego znaczenia tego słowa.
Aktualnie edukacja charakteryzuje się następującymi aksjomatami:
1. Uczenie skończonego zasobu treści jest niewystarczające, wymagane jest samokształcenie.
2. Konieczne jest uczenie się przez całe życie (life long learning).
3. Kształcenie jest coraz bardziej kosztowne, stąd próby poszukiwania metod minimalizacji kosztów kształcenia i dokształcania: nauczanie na odległość (distance education); kształcenie doraźne (just of time learning) .
Do dynamicznie zachodzących zmian cywilizacyjnych musi dopasować się także edukacja. Konieczne jest potraktowanie jej jako elementu tak samo dynamicznego
i podlegającego zmianom. Nowe technologie informacyjne są narzędziem, które idealnie nadaje się do wygenerowania dynamicznego charakteru edukacji, gdyż rozwijają się one bardzo szybko i z dnia na dzień proponują nowe rozwiązania, które mogą być przydatne dla procesu kształcenia. Użycie technologii informacyjnych do wspomagania dydaktyki, zarówno za pomogą komputerów osobistych, nośników trwałych, czy w końcu Internetu mieści się
w szeroko pojmowanej definicji e-learningu, który jako jeden z elementów edukacji składa się na szerzej pojmowane zdobywanie wiedzy w czasie rzeczywistym.

E-learning według definicji przyjętej przez Komisję Europejską obejmuje całość procesów związanych z nauczaniem i uczeniem się w środowisku sieciowym, z wykorzystaniem nowoczesnych technologii informacyjnych charakteryzując się tym, że :
- zasoby edukacyjne dostępne są w dowolnym miejscu i o dowolnym czasie,
- eliminuje wydatki związane z dojazdami itp.,
- umożliwia dostęp do treści dydaktycznych w trybie „just-in-time” (jeśli zaistnieje zapotrzebowanie treść zostaje przekazana),
- pozwala na szybkie i bezproblemowe aktualizacje materiałów,
- włącza uczącego się we własny proces kształcenia,
- wspiera współpracę i współdziałanie pomiędzy studentami w kreowaniu własnej wiedzy,
- nie generuje sytuacji stresowych w momencie popełnienia błędu lub niezaliczenia partii materiału,
- pozwala wykładowcom (instruktorom, nauczycielom, trenerom) na rzeczywiste pomiary efektywności procesu kształcenia na każdym jego etapie, co w tradycyjnym procesie kształcenia jest niemożliwe,
- daje zaawansowane możliwości zarządzania i kontroli procesu kształcenia.

Tak więc, e-learning we właściwie zorganizowanej formie w sposób istotny wpływa na budowanie społeczeństwa informacyjnego i wiedzy w klasycznym jej rozumieniu. Zapewnia on dostęp do materiałów edukacyjnych i szkoleniowych dla wszystkich zainteresowanych, także osób pracujących, starszych i społecznie dysfaworyzowanych z powodów socjalnych, ekonomicznych, geograficznych i innych.
Wirtualna edukacja ma też znaczący wpływ na implementację idei nauczania zindywidualizowanego, maksymalnie dostosowanego do potrzeb uczącego się
i odpowiadającego na konkretne potrzeby - treść na żądanie (education on demand lub content on demand).

Nauczanie w środowisku wirtualnym (VLE – Virtual Learning Environment) skategoryzowane może być jako :
1) Nauczanie formalne – wspierające kształcenie w systemie stacjonarnych szkół (podstawowych, gimnazjalnych, licealnych, wyższych) zarówno w zakresie edukacji w pełnym wymiarze godzin, jak i edukacji w trybie zaocznym poczynając od najmłodszych
w wieku od około 7 lat, kończąc na absolwentach studiów doktoranckich, czy podyplomowych.
2) Nauczanie nieformalne – odwołujące się do wszelkich szkoleń posiadających cechy dydaktyczne, ale nie mieszczące się w definicji nauczania formalnego. Szkolenia takie mogą być przeprowadzane bez związku z instytucjami prawnie zobowiązanymi do kształcenia i przeznaczone dla osób w dowolnym wieku.
Odnosząc się do uruchomionej platformy e-learningowej CEN PRz, zajęcia można prowadzić zarówno w trybie kształcenia na odległość (ang. distance learning) związanego
z nauczaniem nieformalnym, jak i w trybie nauczania "mieszanego" (ang. blended learning), tzn. wykorzystując platformę jedynie do wspomagania nauczania formalnego. Ta druga forma kształcenia znalazła się w obszarze aktualnego zainteresowania CEN PRz i jest szczególnie polecana jako metoda pozwalająca na uzupełnienie, utrwalenie i sprawdzenie poziomu wiadomości nabytych przez studentów. Nie mniej jednak możliwe jest przygotowywanie
i udostępnianie szkoleń, czy nawet treści całych przedmiotów za pośrednictwem platformy.

Powstanie e-learningu w jego obecnej formie związane było głównie
z zapotrzebowaniem na edukację nie związaną z konkretnym miejscem i czasem. Wczesne formy przyjmowały formę kształcenia korespondencyjnego, które posiada około stuletnią tradycję . Rozwój technologii informacyjnej spowodował, że oprócz materiałów drukowanych, jako uzupełnienie, przesyłane były nośniki danych (dyskietki, płyty, itp.). Rozwój globalnej sieci komputerowej dał nową możliwość transmisji danych
i eliminując koszty przesyłania materiałów stał się medium konkurencyjnym w porównaniu do kształcenia korespondencyjnego. Pierwsze próby realizowania kształcenia on-line, w porównaniu z dzisiejszym poziomem były bardzo prymitywne i polegały na udostępnianiu plików, czy prostych stron hipertekstowych, nie istniała możliwość współpracy pomiędzy uczącymi się, a tym bardziej prowadzenie jakiejkolwiek kontroli nad procesem kształcenia . Aktualnie kursy on-line są wysoko wyspecjalizowanymi produktami korzystającymi
z najnowszych osiągnięć technologii informacyjnych udostępnianymi przy pomocy zaawansowanego oprogramowania (platformy e-learningowej) i sprzętu pozwalającego na jednoczesne korzystanie z materiałów wielu użytkownikom, i co ważne śledzenie indywidualnych procesów edukacyjnych.

Integralnym elementem infrastruktury kształcenia zdalnego jest, wspomniana platforma
e-learningowa będąca systemem informatycznym udostępniającym narzędzia służące do organizacji procesu dydaktycznego charakteryzującego się wysokim stopniem interaktywności. Przy pomocy elementów składowych takiego systemu można przygotowywać, gromadzić i udostępniać materiały dydaktyczne, moderować prowadzone dyskusje, organizować pracę w grupach, a także prowadzić statystykę, kontrolę i ocenę procesu nauczania oraz uczenia się.


Unia Europejska, a e-learning

Zgodnie z polityką Unii Europejskiej w ostatnich latach oczywistym stał się rozwój nowych sposobów kształcenia na wszystkich poziomach edukacji. Zapotrzebowanie to wynika bezpośrednio z dynamicznie zachodzących zmian społecznych i ekonomicznych wywołanych przez rozwijającą się w zawrotnym tempie technologię. Zdobywanie wiedzy stało się najważniejszym czynnikiem budującym konkurencyjność pracowników, przedsiębiorstw, regionów i tym samym całych krajów .
Wydatki na kształcenie w Unii Europejskiej pokazują jak zmienia się tendencja w sposobie przekazywania treści dydaktycznych. Zaobserwować można znaczny wzrost udziału szkoleń on-line przy spadku zainteresowania innymi metodami, przy czym należy zwrócić uwagę, że szkolenia prowadzone przez nauczycieli wykazują jedynie niewielki spadek, co jest faktorem wskazującym na tendencję do poszerzania oferty edukacyjnej o materiały wspomagające kształcenie tradycyjne, a nie zastępowanie go.

Wzrost udziału e-learningu jako sposobu kształcenia nie jest jednak współmierny
z wielkością funduszy przeznaczonych na uruchomienie infrastruktur zdalnego nauczania.

Krajowa inicjatywa na rzecz nowych metod kształcenia

Polska jako pełnoprawny członek UE została zobligowana do wspierania idei społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy (GOW) W dokumencie „ePolska – Plan działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego na lata 2004-2006” jednym z celów działań jest : Inwestowanie w ludzi i umiejętności, a pierwszym punktem Edukacja w erze cyfrowej. Głównym założeniem dokumentu jest zmiana paradygmatu kształcenia z naciskiem na przekazanie dynamicznych umiejętności wyszukiwania informacji, jej filtrowania, oceny wiarygodności i istotności, a także przetwarzania, syntetyzacji i prezentacji ze szczególnym uwzględnieniem efektywności i użyteczności zdobytej wiedzy. Plan ten obejmuje także unowocześnienie polskiego systemu edukacyjnego i wprowadzenie zdalnej edukacji jako elementu zwiększającego atrakcyjność procesu kształcenia polepszając jego efektywność.
Głównymi celami związanymi z e-learningiem są :
- dostosowywanie polskich programów edukacyjnych do potrzeb społeczeństwa opartego na wiedzy,
- przygotowanie baz dydaktycznych materiałów multimedialnych,
- rozwój systemów zdalnej edukacji,
- budowa tematycznych portali edukacyjnych, serwerów z materiałami edukacyjnymi
i tworzenie multimedialnych aplikacji edukacyjnych.

Kolejnym działaniem państwa na rzecz wspierania nowej idei kształcenia jest ustawa pn. Prawo o szkolnictwie wyższym, z dnia 27 lipca 2005 roku określająca podstawowe zadania szkół wyższych. W jej myśl kształcenie studentów jest przygotowaniem ich do pracy zawodowej i kształcenie w celu zdobywania i uzupełniania wiedzy. Ustawa odnosi się do zdalnej edukacji w :
? Art 164 ust. 3 „Zajęcia dydaktyczne mogą być prowadzone także z wykorzystaniem technik kształcenia na odległość”.
? Art 164 ust. 4 „Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego określi w drodze rozporządzenia, warunki, jakie muszą być spełnione, aby mogły być prowadzone zajęcia dydaktyczne, o których mowa w ust 3. uwzględniając zapewnienie przez uczelnię odpowiedniej dostępności dla studentów zajęć prowadzonych
z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość oraz właściwej proporcji czasu tych zajęć, odpowiednio na studiach stacjonarnych oraz na studiach niestacjonarnych, do całkowitego czasu zajęć na studiach.”