Pomijam w opisywaniu poszczególnych faz rozwoju życia człowieka okres prenatalny. Robię to, ponieważ większość osób, które trafiły bądź trafią na to forum już posiadają dzieci i są bardziej zainteresowane etapami występującymi po narodzinach.
Wiek niemowlęcy to podokres wczesnego dzieciństwa.
W okresie niemowlęcym wyróżnia się stadium noworodka, które trwa do końca pierwszego miesiąca życia. Jest to czas przystosowawczy do nowego środowiska. Dziecko musi przystosować się do zmiany sposobu oddychania, zmian temperatury otoczenia, nowego sposobu przyjmowania pokarmu i wydalania zbędnych produktów.
Noworodek przychodzi na świat wyposażony w kilka odruchów. Pierwszą kategorię odruchów stanowią te, które są wspólne dla noworodka i człowieka dorosłego: odruch źrenicowy (zwężanie się źrenicy pod wpływem światła),mrugania (zamykania powiek przy próbie dotknięcia rogówki),ssania,połykania,wydalania.
Drugą kategorię stanowią odruchy, które nie występują u człowieka dorosłego: odruch Babińskiego (unoszenie dużego palca przy podrażnieniu stopy),odruch toniczno - szyjny (wraz z odwróceniem głowy, wyprostowują się kończyny po tej samej stronie, a kurczą po przeciwnej)odruch Moro (unoszenie kończyn i przyciąganie ich do ciała w geście obejmowania)odruch chwytny (gdy dziecko złapie coś, np. naszą rękę - robi to tak mocno, że można je podnieść, tak by oderwało nogi od podłogi i wciąż będzie trzymało naszą rękę),odruch marszu automatycznego (przy zetknięciu stóp z podłożem, dziecko wykonuje rytmiczne ruchy chodzenia).
Utrzymywanie się niektórych z odruchów drugiej kategorii jeszcze w drugim półroczu życia jest sygnałem nieprawidłowego funkcjonowania systemu nerwowego.
Noworodki poświęcają około 16 - 18 godzin na dobę na sen, niemowlęta 13 - 14, dorastający 7 - 9, a dorośli 6 - 7 godzin.
Pierwszy miesiąc życia jest też określany mianem autyzmu pierwotnego. Dziecko nie reaguje na świat zewnętrzny poza gwałtownymi bodźcami, np. sprawiającymi ból.
Rozwój motoryczny w pierwszym roku życia jest bardzo ważny, ponieważ nieprawidłowości w tej sferze często informują o nieprawidłowościach w sferach: emocjonalnej, społecznej i poznawczej. Dlatego też mówimy o rozwoju psychoruchowym, czyli że sfera psychiczna jest nierozerwalnie połączona z fizyczną.
W całym okresie niemowlęcym (nie noworodkowym) intensywnie rozwija się aparat ruchu, czyli mięśnie i kościec. Jeżeli chodzi o kręgosłup, pierwotna kifoza zmienia się w lordozę szyjną (ok. 3-4 miesiąca życia dziecko unosi i podtrzymuje głowę), a później (około 9-12 miesiąca życia) powstaje lordoza lędźwiowa i pionizacja ciała.
W 3. m.ż. dziecko podniesione do pionu, potrafi utrzymać głowę. W tym też miesiącu potrafi przewrócić się z pleców na bok, w 5 m.ż. z brzucha na plecy, a w 6. z pleców na brzuch. W 4. m. ż. rozwija się zdolność chwytania dowolnego (dziecko już wcześniej chwytało przedmioty, natomiast robiło to mimowolnie). Piąty i szósty miesiąc to też czas, w którym niemowlę, podczas leżenia na brzuchu swobodnie porusza głową w kierunku odbieranych bodźców. W 5 m. ż. ta czynność jest męcząca dla dziecka, natomiast już w kolejnym miesiącu potrafi wysoko unieść głowę i bez wysiłku obracać ją w dowolnym kierunku. Jest to również czas, kiedy dziecko potrafi siedzieć trzymając się łóżka lub rąk dorosłego. Rozwija się chwytanie i dziecko wyciąga rączki do przedmiotów znajdujących się nad jego głową oraz z boku. Nie ma tu jeszcze mowy o dominacji jednej z rąk. W 7. miesiącu niemowlę powinno samodzielnie siedzieć (ale nie siadać - samodzielne podnoszenie się do pozycji siedzącej pojawia się dopiero koło 8 m. ż.). W tym i kolejnym miesiącu pojawia się nowy sposób chwytania - chwyt nożycowy (przywodzenie kciuka do reszty palców). W 8 m.ż. dziecko potrafi samodzielnie siedzieć i pełzać, a w 10. stać trzymając się poręczy, oparcia. 9 m. ż. przynosi chwyt pęsetkowy (przeciwstawienie palca wskazującego i kciuka). Od tego czasu do końca pierwszego roku życia, można zaobserwować początki dominacji stronnej. 10-11 miesiąc to początki raczkowania i następnie chodzenia, około miesięcy 12-13. Jednak w samym rozwoju chodzenia u poszczególnych dzieci, można zauważyć duże dysproporcje. Kiedy dziecko nie chodzi po przekroczeniu 15. miesiąca życia, to należy taką sytuację rozpoznać jako ostrzegawczą i skonsultować się ze specjalistą.
Jeżeli chodzi o zmysły, to wzrok rozwija się bardzo intensywnie. Już w okresie noworodkowym można zaobserwować skupianie wzroku na twarzy osoby dorosłej, czy śledzenie przedmiotu po łuku 90 stopni. Do około 3. miesiąca życia, niemowlę widzi obiekty znajdujące się tylko w bardzo bliskiej odległości (około 20cm). Natomiast pod koniec pierwszego roku życia, ostrość wzroku dziecka przypomina tę, którą spotykamy u dorosłych. Około 3-5 miesiąca życia pojawia się, a około 13. m.ż. rozwija się możliwość widzenia głębi. Od 5. miesiąca rozpoczyna się trenowanie przerzutności uwagi. Dziecko poza przedmiotem trzymanym w dłoni, spostrzega także to, co dzieje się w tle. Noworodki rozróżniają kolor czerwony od zielonego, a w 3 m.ż. dochodzą do tego barwy żółte i niebieskie, przy czym preferują barwy czerwone i żółte.
Noworodek potrafi odróżnić głos matki od głosów innych osób. Potrafi też zlokalizować dźwięk, ale reakcja następuje dopiero po upływie ok. 10 sekund, więc musi to być dźwięk trwający dłużej. Ta umiejętność zanika w drugim miesiącu, by powrócić około 3. - 4. m. ż. Noworodek głównie lokalizuje i jest zainteresowany głosem matki. Dopiero w kolejnym miesiącu zaczyna się interesować innymi dźwiękami płynącymi z otoczenia. W 3 m. ż. dziecko wsłuchuje się w wypowiedzi dorosłych, a w kolejnym w dźwięk grzechotki. Szósty miesiąc powinien przynieść wsłuchiwanie się przez niemowlę w dźwięki wydawane przez nie samo. W dziewiątym miesiącu dziecko rozpoznaje emocjonalnie zabarwione wypowiedzi rodziców, a około 10. - 11. miesiąca porusza się w rytm muzyki. Rozwój słuchu jest bardzo ważnym elementem i poprzedza rozwój mowy.
Niemowlę kontaktuje się z otoczeniem poprzez płacz, spojrzenia, ruchy ciała, gesty. Bardzo ważnym elementem komunikacji w tym okresie, jest komunikacja ostensywna, polegająca na zwracaniu uwagi na obiekty w najbliższym otoczeniu poprzez ich wskazywanie. Do końca 2 m.ż. dziecko ma małą możliwość zmiany wydawanych dźwięków. od 3. do 6 m.ż. dziecko jest w fazie gruchania i śmiechu, krzyk występuje rzadziej i ma różne nasilenie, a także przybiera różne znaczenie; pojawia się też śmiech. Od 6. do 8 m.ż. dziecko zaczyna wypowiadać proste sylaby z przedłużeniem dźwięków przypominających samogłoski lub spółgłoski. W fazie samonaśladującego gaworzenia, które trwa aż do końca pierwszego roku życia, dziecko tworzy połączenia samogłosek i spółgłosek; częściej gaworzy, gdy jest samo niż w otoczeniu dorosłych. Zaczyna się też zwiększać repertuar spółgłosek.
Emocje dzieci w pierwszym roku życia są nietrwałe i głównie odnoszą się do ich interakcji z dorosłymi. W drugim miesiącu życia, dziecko ożywia się w kontakcie z dorosłymi, a w 3. miesiącu odwzajemnia uśmiech dorosłego. W czwartym miesiącu wyraża niezadowolenie, gdy dorosły nie zwraca na nie uwagi. Do szóstego miesiąca życia dziecko odczuwa takie emocje jak: złość, zadowolenie, podniecenie (ewentualnie depresyjność, radość). Nie występuje jeszcze poczucie czasu, tzn. że jeżeli dziecko odczuwa złość, to dla niego to uczucie zawsze było i zawsze będzie. Nie odczuwa tego, że emocje przemijają i zmieniają się. Cały czas dziecko postrzega też siebie samo i matkę jako nierozerwalną jedność. Dla prawidłowego rozwoju dziecka, ważny jest rozwój przywiązania, który następuje od urodzenia dziecka. W drugiej połowie pierwszego roku życia można zauważyć nieufność wobec obcych (często obserwowana scena: dziecko jest zainteresowane obcą osobą, ale chowa się gdzieś za matką i z tej bezpiecznej pozycji obserwuje nieznajomego). Następuje rozerwanie symbiotycznej relacji z matką - do tej pory niemowlę traktowało siebie i matkę jako jedną całość. Około 7. - 8. miesiąca życia dziecko poprzez, np. płacz próbuje zwrócić na siebie uwagę dorosłego. Od około 10. miesiąca dziecko próbuje naśladować ruchy dorosłego, dlatego włącza się niejako w zabawę. Okres 9. - 10. miesiąca życia jest najlepszym momentem na odstawienie dziecka od karmienia piersią - w sensie psychologicznym niemowlę najlepiej to zniesie właśnie w tym momencie. Pojawiają się, tzw. obiekty przejściowe. Każdy, kto ma dziecko bez problemu rozpozna, co jest obiektem przejściowym jego dziecka. Zwykle jest to miękki miś, poduszka, a kiedyś bywały to, np. pieluchy tetrowe. Jest to coś, co dziecko wszędzie nosi ze sobą. Ten przedmiot daje dziecku poczucie bezpieczeństwa przy eksplorowaniu nowego świata i otoczenia. I tu jest ważna rzecz, która nie każdemu rodzicowi się spodoba - nie powinno się prać tego przedmiotu, gdyż dziecko rozpoznaje obiekt przejściowy także poprzez węch (jest to najbardziej pierwotny zmysł u człowieka).
Bibliografia:
1. Cieszyńska J., Koredo M., Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6 roku życia, Wydawnictwo Edukacyjne Kraków, Kraków 2007
2. Harwas - Napierała B., Trempała J., Psychologia rozwoju człowieka. Tom 2., wyd. PWN, Warszawa 2010
3. Wacholc M., Psychologia rozwojowa. Pierwszy rok życia., wykład w: Studium Socjoterapii i Treningu Interpersonalnego
