Wysoka temperatura może spowodować skłonność do zakażeń przewodu pokarmowego. Chorobotwórcze drobnoustroje wykazują zmienną wrażliwość na kwas solny. Poza tym są one chronione przed działaniem kwasu przez masy pokarmowe i rozcieńczenie soku żołądkowego (duża ilość wypijanej wody). Nadmierne wydzielanie wolnego kwasu solnego w żołądku (nadkwasowość żołądka) jest jednym z najczęstszych objawów chorobowych żołądka. Przyczyna nadmiernego wydzielania wolnego kwasu solnego ściśle związana jest z wytworzeniem wrzodu trawiennego żołądka. Niedokwaśność soku żołądkowego, a w niektórych przypadkach brak wolnego kwasu solnego, wskazuje przede wszystkim na proces zanikowy błony śluzowej żołądka, niezależnie od tego, czy chodzi o prosty nieżyt zanikowy, czy o rozwijający się nowotwór złośliwy (rak żołądka). Trzy główne schorzenia żołądka to: nieżyt (zapalenie błony śluzowej żołądka), wrzód trawienny i rak żołądka.
Nieżyt żołądka
Pod pojęciem nieżytu rozumiemy stan zapalny, który obejmuje jego błonę śluzową. Ostre zapalenie błony śluzowej może być wynikiem działania czynników zakaźnych (bakteryjnych, wirusowych), obecności licznych toksyn, substancji chemicznych, czynników termicznych (oparzenia i oziębienia), leków oraz alkoholu. Czynniki wpływające na powstawanie lub rozwój przewlekłego nieżytu błony śluzowej to: powtarzające się nagminnie działanie czynników takich jak: alkohol, palenie tytoniu, zła dieta (przyprawy, używki), leki, wiek, uwarunkowania genetyczne, czynniki hormonalne (cukrzyca i choroby tarczycy), stany niedoborowe (niedobór żelaza, kwasu foliowego, minerałów) oraz zaburzenia motoryki żołądka (zastój treści żołądkowej, zarzucanie treści dwunastniczej). W ostrym nieżycie żołądkowym występują gwałtowne „piekące" bóle w jamie ustnej i gardle, trudności z połykaniem, ślinotok, bóle za mostkiem i w nadbrzuszu, często uporczywa czkawka. W przewlekłym zapaleniu błony śluzowej żołądka brak typowych objawów podmiotowych. Bardzo często zapalenie to przebiega bezobjawowo. Często występują objawy dyspeptyczne (uczucie pełności w nadbrzuszu, wzdęcia, spadek łaknienia, ból w nadbrzuszu środkowym), utrata masy ciała, skłonność do wolnych stolców. Do tych objawów często dołączyć się może nadmierna pobudliwość oraz zaburzenia snu. Bardzo często objawy te nasilają się po spożyciu tłustych pokarmów, kapusty, ostrych przypraw korzennych, alkoholu, w stresach i przemęczeniu.
Wrzód żołądka
Wystąpieniu wrzodu żołądka sprzyja upośledzenie bariery ochronnej śluzówki żołądka, którą stanowi wydzielany przez komórki nabłonkowe śluz. Jeżeli komórki nabłonkowe ulegają uszkodzeniu i nie wydzielają dostatecznej ilości śluzu, kwaśny sok żołądkowy, oddziałując na niechronioną błonę śluzową żołądka, powoduje powstawanie owrzodzeń i przekrwienie śluzówki. Im większy przepływ krwi, tym łatwiej dochodzi do zobojętnienia kwaśnego soku żołądkowego. I tak w wypadku nadtrawienia ściany żołądka, sięgającego poza obręb jego błony śluzowej, dochodzi do powstania wrzodu trawiennego. Może on rozwinąć się nagle np. po dużych stresach, po oparzeniach, po rozległych urazach, zwłaszcza czaszki i wtedy nosi nazwę wrzodu ostrego. Wrzód przewlekły czyli choroba wrzodowa, dotyczy uszkodzenia, które powstaje samoistnie, goi się znacznie wolniej niż wrzód ostry i po ustąpieniu ma skłonność do nawrotów. Obecnie wiedza na temat wpływu diety na chorobę wrzodową jest znacznie większa. Przez wiele lat sądzono, że głównie to, co jemy może spowodować wrzody lub pogorszyć ich stan. Pacjenci z ostrą chorobą wrzodową byli nawet czasami odżywiani doodbytniczo, by odciążyć górną część przewodu pokarmowego. To błędne przekonanie pokutuje do dziś. Panowało przekonanie, że chorzy powinni często jeść. Niektórzy pacjenci rzeczywiście lepiej się wtedy czują ale jest to sprawa indywidualna i nie dla każdego jest to korzystne. Kazano też pić duże ilości mleka. To także byt błąd, bowiem białka zawarte w mleku pobudzają wytwarzanie kwasu w żołądku i pogarszają sytuację. Zalecano, by chorzy unikali ostrych potraw. To także okazało się niesłuszne. Powstanie wrzodu zależy przede wszystkim od zdolności błony śluzowej żołądka do przeciwstawienia się żrącemu działaniu kwasu. Przy tradycyjnym leczeniu 85% wrzodów wraca w ciągu 8-12 miesięcy, a prawie wszystkie zaogniają się w ciągu 2 lat. Długo nie rozumiano, dlaczego tak się dzieje. Okazało się, że wiele infekcji związanych jest z zakażeniem bakterią Helicobacter pylorii. Pacjentom z wrzodami trawiennymi i stwierdzoną infekcją Helicobacter pylori przepisuje się zazwyczaj antybiotyki (amoksycyclinę lub tetracyclinę) bizmut i metronidazol. Ale leczenie infekcji nie wystarcza. Trzeba chronić błonę śluzową przed nadmiernym wydzielaniem drażniącego ją kwasu żołądkowego. Stosuje się wtedy blokery receptorów H2, które hamują wytwarzanie kwasu przez komórki żołądka homeprazol działa hamująco na mechanizm wytwarzania kwasu solnego), środki neutralizujące kwasy.
Nie wiadomo do tej pory, czy bakteria ta jest zaraźliwa i jaką drogą jest przenoszona. W diecie należy unikać tych produktów, które stymulują wydzielanie kwasu żołądkowego, a preferować te, które zobojętniają kwasy i zwiększają wytrzymałość warstwy wyścielającej żołądek. Chorzy na wrzody powinni unikać soli i rafinowanego cukru oraz tytoniu, który pobudza wydzielanie kwasu żołądkowego. Ryzyko wystąpienia wrzodów można zmniejszyć stosując dietę wysokobłonnikową (świeże warzywa, owoce) oraz przez zastąpienie białego pieczywa razowym, białego makaronu razowym, płatków kukurydzianych płatkami z pełnego ziarna pszenicy. Stosowanie popularnej kiedyś w szpitalach „diety wrzodowej", złożonej z dużej ilości mleka, śmietany i jaj mija się z celem. Silne środki zobojętniające kwasy i leki blokujące wytwarzanie kwasu żołądkowego skutecznie niwelują objawy wrzodów. Trzeba także zlikwidować zakażenie Helikobakter pylori, często główną przyczynę choroby. Takie postępowanie, z odpowiednim żywieniem, może skrócić czas trwania choroby i zmniejszyć częstotliwość jej nawrotów.
Do głównych powikłań wrzodu trawiennego należą: krwotok, przedziurawienie, zwężenie odźwiernika i uporczywość na leczenie zachowawcze. Wrzód trawienny jest najczęstszą (około 60%) przyczyną krwotoków z górnego odcinka przewodu pokarmowego. Może to być pierwszym objawem wrzodu, ale częściej bywa powikłaniem wrzodu przewlekłego z typowymi zaostrzeniami i nawrotami. Najniebezpieczniejszym powikłaniem wrzodu i przyczyną zejścia śmiertelnego jest przedziurawienie. Może wystąpić nagle, bez uchwytnej przyczyny, bądź pojawić się w czasie napadowego kaszlu lub wypiciu musujących płynów.
Rak żołądka
Najczęstszym nowotworem złośliwym układu pokarmowego jest rak żołądka. Jego występowanie ściśle związane jest ze sposobem żywienia, zawodem, używkami i wieloma czynnikami środowiskowymi. Pierwsze objawy chorobowe to: utrata apetytu, niechęć do mięsa, spadek wagi, bóle w dołku podsercowym, zgaga, mdłości. Badanie podmiotowe we wczesnych przypadkach jest całkowicie negatywne, łatwo więc przeoczyć postępującą chorobę. Prognoza co do raka żołądka jest zła. Od chwili postawienia rozpoznania chory na ogół nie przeżywa dwóch lat, a leczenia jest wyłącznie operacyjne.
