Czasami jest objawem ukrytego schorzenia, jednak rzadko świadczy o poważnej chorobie, np. o obecności guza mózgu - groźne bóle głowy zazwyczaj współistnieją z innymi objawami.
Najczęstsze przyczyny bólu głowy:
» pobudzenie lub depresja, napięcie i stres (napięciowy ból głowy): czoło i tył głowy mogą boleć przy dotykaniu; ból często jest porównywany do ciasnej opaski uciskającej głowę, pacjenci najczęściej opisują go jako tępe pobolewanie, ucisk na skronie i wrażenie niepełnej jasności myślenia; napięciowy ból głowy to około 90% przypadków tej dolegliwości; ma podłoże psychosomatyczne, wywołane reakcją na stres; najczęściej z jego powodu cierpią osoby bardzo aktywne zawodowo - napięcie psychiczne wtórnie prowadzi do podwyższenia napięcia mięśni w obrębie szyi, karku i głowy; napięciowy ból głowy jest uogólniony, może trwać przez kilka tygodni, a nawet miesięcy; oprócz wymienionych czynników może go wywołać także hałas, zapach czy wpatrywanie się w ekran telewizora lub komputera; czasami nasila się z powodu odwodnienia organizmu; towarzyszący lęk może wydłużyć czas trwania bólu, dlatego należy pamiętać, że napięciowy ból głowy nie jest objawem żadnej groźnej choroby;
» zapalenie zatok czołowych: pulsujący ból nad oczami, rosnący podczas pochylania się do przodu, przy kaszlu lub dotykaniu podstawy nosa i okolic oczu; mogą towarzyszyć objawy przeziębienia, gorączka i zielona lub żółta wydzielina z nosa (katar);
» migrena: obezwładniająco silny i pulsujący ból (z przodu czaszki, rzadko z tyłu) najczęściej po jednej stronie głowy w okolicy twarzy i czoła (40% pacjentów mówi o bólu obustronnym), rozpoczynający się poczuciem choroby i drażliwością; może towarzyszyć nadwrażliwość na światło (fotofobia) i dźwięki, zawroty głowy, drżenie rąk, mdłości i wymioty (po których ból często słabnie) oraz objawy zwiastujące (tzw. zwiastuny, aura - wywołane falą zwiększonej aktywności komórek mózgowych), które trwają od 10 do 30 minut przed atakiem bólu i dotyczą 30% cierpiących na migrenę: błyski światła lub świetlne zygzaki przesuwające się w poprzek pola widzenia (mroczki przed oczami) oraz mrowienie i drętwienie m.in. kończyn, co zwykle dotyczy jednej strony ciała; migrena jest chorobą naczyniową - ból wywołuje nadmierne zwężenie naczyń krwionośnych i ich rozszerzenie; 80-90% to migrena zwykła, w której objawy zwiastunowe trwają od kilku godzin do 3-4 dni, 10-20% to migrena klasyczna poprzedzana zaburzeniami widzenia; migrena nie trwa dłużej niż 72 godziny; 70% osób cierpiących na migrenę to kobiety, co wiąże się z ich cyklem miesiączkowym (20% populacji kobiecej i 6% męskiej doświadcza migreny); najczęściej dotyka osoby między 20. a 45. rokiem życia, choć może pojawić się w każdym wieku; w wielu przypadkach choroba występuje rodzinnie (predyspozycje genetyczne); napady bólu mogą wyzwalać różne czynniki, tj. stres lub niektóre pokarmy, np. czekolada;
» zwyrodnienie kręgosłupa szyjnego (promieniujący ból karku): ból od szyi w górę ku tyłowi głowy, aż do szczytu czaszki; często przekręcaniu głowy towarzyszy uczucie tarcia w szyi; najczęściej występuje u osób po 60. roku życia;
» wada wzroku: ból wywołany wysiłkiem mięśni oka próbującego skorygować nieprawidłowy obraz, co prowadzi do ich przeciążenia nad i poza okiem; może wystąpić po dłuższym czytaniu.
Oto rzadsze przyczyny bólu głowy:
» klasterowy ból głowy (neuralgia Hortona, gromadne napady bólu głowy): ból głowy Hortona to rzadkie schorzenie, które nie jest odmianą migreny; występuje 5x częściej u mężczyzn; zwykle pojawia się około 30. roku życia i ustępuje po przekroczeniu 35 lat; klasterowy ból głowy ma tendencje do nawrotów - po długim okresie remisji (6-12 miesięcy) następuje rzut tzw. klaster, czyli trwający zwykle tydzień (wyjątkowo tygodnie lub miesiące) codzienny napad silnego bólu, który trwa od 15 minut do 3 godzin (zazwyczaj od 30 do 90 minut); najczęściej zlokalizowany jest w pobliżu jednego oka i towarzyszy mu zaczerwienienie twarzy, wyciek z nosa i uczucie jego niedrożności, a także łzawienie oka po tej samej stronie co ból głowy, może również opadać powieka, a źrenica ulec zwężeniu; mogą pojawić się także wymioty; u części chorych napady występują o stałej porze, np. każdego ranka lub mogą budzić ich w nocy; w trakcie ataku bólu pacjent jest niespokojny, odczuwa przymus chodzenia.
Przyczyny klastrowego bólu głowy: hormony, uwarunkowania genetyczne oraz nałogowy nikotynizm (neuralgia Hortona występuje znacznie częściej u osób palących duże ilości papierosów); napad bólu może wywołać także alkohol, jednak uważa się, że dieta nie ma wpływu na częstotliwość ataków;
» nerwobóle (klinowo-podniebienne, neuralgia potyliczna, nerw trójdzielny): neuralgia nerwu trójdzielnego jest spowodowana zaburzeniem funkcji głównego nerwu czuciowego, który unerwia twarz; schorzenie dotyka osoby w średnim i starszym wieku; często występuje w przebiegu infekcji i chorób, tj. stwardnienie rozsiane (uszkodzenie osłonek mielinowych otaczających włókna nerwowe); ból zwykle pojawia się nagle i jest wyjątkowo silny, trwa kilka sekund lub minut; napady powtarzają się wielokrotnie w ciągu dnia, a pomiędzy nimi utrzymuje się wrażenie otępienia i pobolewania; czynniki wyzwalające napad bólu to zimno, dotyk, jedzenie lub picie - trzeba je indywidualnie zidentyfikować i w miarę możliwości unikać;
» niski poziom glukozy we krwi;
» zmęczenie i niedobór snu;
» leki;
» zapalenie tętnicy skroniowej lub opon mózgowo-rdzeniowych;
» zespół bólowy po wstrząsie mózgu;
» wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego (np. guz mózgu, wodogłowie, uraz głowy, udar);
» krwotok wewnątrzmózgowy (np. krwawienie podpajęczynówkowe);
» zatrucie tlenkiem węgla (np. z uszkodzonego piecyka gazowego).
Jak widać, bóle głowy mogą pojawiać się z wielu przyczyn. W naczyniach krwionośnych na podstawie mózgu oraz w oponach ochraniających mózg znajdują się receptory, dzięki którym odczuwa się ból.
Niestety, współczesna medycyna nie posiada żadnego testu laboratoryjnego, który zdiagnozowałby migrenę lub napięciowy ból głowy. Rozpoznanie opiera się głównie na interpretacji objawów wymienionych przez pacjenta - istotne znaczenie ma częstość oraz nasilenie dolegliwości.
Warto samodzielnie ustalić czynniki wywołujące tę "paraliżującą" dolegliwość w swoim konkretnym przypadku i zastosować poniższe sposoby na ból głowy:
▼ TRYB ŻYCIA ▼
Spokój, cisza, unikanie stresów i dużo uśmiechu to podstawa. Stres należy do czynników prowokujących napady migreny, które mają tendencję do występowania po zajściu stresogennej sytuacji, nie w jej trakcie. Natomiast w przypadku bólu napięciowego stres wywołuje napięcie mięśniowe, które jest bezpośrednią przyczyną bólu głowy.
Relaks. Należy wyobrazić sobie napięte włókna mięśni karku i głowy, następnie trzeba zrobić wszystko, aby je rozluźnić - dobra metoda relaksacyjna. Pomocne terapie polegające na wprowadzaniu w stan relaksacji to aromaterapia, masaż oraz refleksoterapia.
Relaksujące ćwiczenie oddechowe. Podczas oddychania nadbrzusze powinno unosić się wyżej niż klatka piersiowa.
Ćwiczenia fizyczne (umiarkowane), w tym gimnastyka, joga i tai-chi są pomocne podczas lekkiego napięciowego bólu głowy - pomagają się zrelaksować i rozluźnić. Jednak przy silnym bólu migrenowym aktywność nie jest wskazana, gdyż może nasilić ból.
Ćwiczenia mięśni twarzy i głowy zalecane przez specjalistów w celu relaksacji i nauczenia się sprawowania świadomej kontroli nad tymi mięśniami:
- unieś i opuść brwi jak najszybciej,
- unieś i opuść prawą i lewą brew na zmianę,
- zaciśnij oczy i jak najszybciej je otwórz,
- zaciśnij prawe oko i otwórz, napnij prawą połowę twarzy tak silnie, aby prawy kącik ust się uniósł,
- teraz lewe oko,
- wykonaj silny grymas całą twarzą i opuść brwi w kierunku nasady nosa,
- powoli otwieraj usta, opuszczając żuchwę aż do pełnego rozwarcia, następnie powoli zamykaj usta,
- opuść żuchwę i poruszaj nią naprzemiennie w prawo i lewo,
- zmarszcz nos jakbyś poczuł/a jakiś smrodek :)
- zrób kilka dziecinnych min.
Ćwiczenia najlepiej wykonywać codziennie z kilkukrotnymi powtórzeniami.
Układ mięśniowy. Warto sprawdzić, czy nadmierne napięcie mięśniowe nie nasila bólu, np: zaciskanie zębów, pięści lub silne zginanie pleców i barków (garbienie się). Jeśli napinanie mięśni wywołuje ból głowy, należy zastosować sposoby rozluźniania mięśni.
Sprzężenie zwrotne (biofeedback - trening umysłu) jest skuteczne w napięciowym i migrenowym bólu głowy, dlatego warto nauczyć się tej darmowej metody.
Rytm snu. Według ekspertów wiele osób potrafi przespać migrenę, jednak ze spaniem nie wolno przesadzać - przespany weekend to poniedziałkowy ból głowy. Zmiany dotyczące rytmu snu, tj. praca w systemie zmianowym lub dłuższe spanie podczas weekendu, należą do czynników wyzwalających atak migreny.
Krótka drzemka w ciągu dnia czasami pomaga, gdy ból już trwa, ale może być także przyczyną migreny. Natomiast odpoczynek w zaciemnionym i cichym pokoju może pomóc podczas ataku bólu migrenowego. Osoby cierpiące na migrenę intuicyjnie starają się przespać fazę bólu w spokojnym miejscu.
Prawidłowa pozycja podczas snu. Spanie w nienaturalnym ułożeniu (np. na brzuchu) może powodować napięcie mięśni karku i w konsekwencji ból głowy. Dobrym rozwiązaniem jest poduszka profilowana lub z łuskami gryki.
Prawidłowa pozycja siedzenia polega na tym samym, co podczas snu - napięcie karku wywołuje ból głowy. W czasie ataku bólu nie wolno pochylać się i wysuwać głowy w dowolnym kierunku.
Silne substancje zapachowe STOP np. woda kolońska może nasilać lub wywoływać atak migreny.
Seks STOP podczas napadu migreny - ból migrenowy często jest bólem pochodzenia wysiłkowego.
Ochrona oczu. Osoby z bólem głowy powinny unikać jaskrawego światła: rażące słońce, świetlówka, ekran telewizora czy komputera mogą spowodować zezowanie, zmęczenie oczu i w konsekwencji ból głowy. Pracując przy komputerze, należy robić częste, krótkie przerwy lub używać okularów o przyciemnionych szkłach.
Przerwy w czytaniu i patrzenie na odległe przedmioty. Taki zabieg pozwala oczom odpocząć, co może być pomocne, jeśli ból głowy jest spowodowany wadą wzroku.
Samodzielna identyfikacja czynników wyzwalających migrenę. Należy notować zjedzone posiłki, rodzaj pogody, fazę cyklu miesiączkowego i inne specyficzne okoliczności, które towarzyszyły atakowi migreny, aby w przyszłości skutecznie ich unikać.
▼ LECZENIE Z ZEWNĄTRZ ▼
Zimne okłady na czoło lub kark łagodzą ból. Bardzo pomocne są kompresy żelowe i żele chłodzące.
Gorący prysznic może pomóc w przypadku napięciowego bólu głowy (rozluźnia mięśnie), jednak ze względu na rozszerzanie naczyń krwionośnych przez gorącą wodę nie jest wskazany przy migrenie - może ją wywołać.
Masaż rozluźnia napięte włókna mięśniowe, poprawia krążenie i wprowadza w stan odprężenia, dlatego jest zalecany przy bólach napięciowych i migrenowych. Można korzystać z usług masażysty, jednak ze względów ekonomicznych rozsądniejsze jest kupno masażera - urządzenia, które umożliwia samodzielny, a jednocześnie skuteczny masaż na co dzień.
Innym rozwiązaniem, które dodatkowo przynosi korzyści dermatologiczne, jest stosowanie kąpieli mikrobąbelkowej (tzw. mleczna lub biała woda). Mikro- i nanobąbelki powietrzno-wodne podczas kąpieli pękają, wykonując unikalny hydromikromasaż, który wybitnie rozluźnia i relaksuje.
Akupunktura, czyli nakłuwanie igłami określonych punktów sieci kanałów energetycznych na ciele. Według tradycyjnej filozofii chińskiej, igły wspomagają przepływ energii i tym samym przyczyniają się do wyleczenia bólu głowy.
Akupresura, czyli ucisk określonych punktów ciała (zamiast nakłuwania igłami). Ból głowy można złagodzić, uciskając miejsce między palcem wskazującym a kciukiem. Ucisk musi być silny, aby wywołał ból w tym miejscu. Inne punkty to kostne części kręgosłupa wyczuwalne na karku, które należy uciskać obydwoma kciukami.
Opaska na czoło hamuje dopływ krwi do skóry głowy, co łagodzi migrenowe pulsowanie w skroniach.
Aromaterapia to metoda relaksacji, która również jest pomocna w łagodzeniu migreny i bólu napięciowego. Olejki eteryczne można dodawać do kąpieli lub nasycić ich zapachem cały dom. Wskazany jest olejek mięty pieprzowej, rozmarynowy, drzewa różanego lub grejpfrutowy.
Tlenoterapia bywa skuteczna w przerwaniu napadu bólu, zwłaszcza klastra.
Osteopatia, czyli łagodne zabiegi manualne w obrębie układu ruchu, bywają pomocne w przypadku nieprawidłowej postawy i nadmiernego napięcia mięśni.
▼ LECZENIE OD WEWNĄTRZ I DIETA ▼
Leki przeciwbólowe według wskazań. Napięciowy ból głowy występujący 1-2 razy w miesiącu skutecznie łagodzą niesterydowe leki przeciwzapalne i przeciwbólowe jak ibuprofen czy aspiryna, a także paracetamol. Jednak przedawkowanie tych leków może paradoksalnie nasilić ból, dlatego środki przeciwbólowe należy stosować tylko przez krótki okres czasu i w/g ścisłych zaleceń. Najlepiej unikać leków zawierających kodeinę i kofeinę, gdyż mogą wywołać nawracające bóle głowy i zwiększyć częstotliwość ataków bólowych. W przypadku klasterowego bólu głowy, leki przeciwmigrenowe i przeciwbólowe przynoszą niewielką ulgę.
Leki przeciwwymiotne mogą zmniejszyć nudności i zwiększyć wchłanianie leków przeciwbólowych.
Leki przeciwmigrenowe. Pacjenci cierpiący z powodu częstych ataków migreny mogą przyjmować leki zapobiegające, np. antydepresanty (w małych dawkach) oraz leki specyficznie zapobiegające migrenie.
Preparaty litu stosuje się zapobiegawczo przy bólu głowy Hortona. Jednak jest to lek toksyczny, który może wywołać wiele działań niepożądanych, tj. nudności, wymioty, drżenie, co czasami przewyższa ewentualne korzyści. Pacjent leczony litem musi regularnie przechodzić badania krwi, aby kontrolować funkcję nerek i tarczycy.
Trójcykliczne leki przeciwdepresyjne lub leki przeciwpadaczkowe bywają skuteczne w terapii nerwobólu (neuralgia nerwu trójdzielnego).
Szybka reakcja. Zażycie leku tuż po pierwszym uczuciu bólu może uchronić przed kulminacyjnym silnym bólem głowy.
Zmiana rodzaju tabletek antykoncepcyjnych pomaga niektórym kobietom, gdyż hormony mogą mieć wpływ na ataki migreny.
Zioła na bóle głowy. Rumianek, waleriana (kozłek lekarski), mięta, mięta polna, lipa szerokolistna, dziurawiec i melisa to zioła o działaniu uspokajającym, które pomagają w łagodzeniu bólu głowy. Pomocny jest także imbir, rooibos (czerwonokrzew afrykański) oraz złocień maruna (wrotycz, chryzantema), który stosowany przez kilka tygodni lub miesięcy, zapobiega lub łagodzi bóle głowy, włączając migrenę.
Ryboflawina (witamina B2) oraz preparaty wapnia i magnezu bywają skuteczne w uporczywych bólach migrenowych.
Regularne posiłki. Niedocukrzenie (brak cukru w pożywieniu) prowadzi do obkurczenia naczyń krwionośnych mózgu, natomiast kolejny zjedzony posiłek wywołuje ich szybkie rozszerzenie, co może spowodować ból. Najlepiej jeść często małe lekkostrawne posiłki. Należy unikać dłuższych niż 2-3 godziny przerw między posiłkami.
Cukier. Osoby doświadczające objawów zwiastujących migrenę czasami mogą zapobiec wystąpieniu bólu głowy dzięki ssaniu twardego cukierka lub zjedzeniu łyżki miodu.
Przegląd diety pomoże ustalić potrawy, które szkodzą, np. mleko - przejście na dietę bezmleczną w niektórych przypadkach pomaga. Jednak ten zabieg wymaga samodzielnego namierzenia szkodliwych produktów. Po identyfikacji należy ich unikać.
Dużo płynów uniemożliwia odwodnienie organizmu, które może nasilać napięciowy ból głowy. Wypijanie dużych ilości wody pomaga także w migrenie.
Kombucza, czyli herbaciany napój fermentowany, razem z wodą mineralną i naparami z wyżej wymienionych ziół to najlepsze płyny dla osób z bólem głowy. Jednak pędzenie kombuchy wymaga grzybka fermentującego (dostępny na Allegro) i wiedzy z popularnych poradników o Kombuczy.
Omega-3. Pokarmy z dużą zawartością nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 (np. makrela, łosoś, tuńczyk, tran, olej lniany) zapobiegają występowaniu ataków migreny.
Umiarkowane spożycie kawy. Nadmiar kofeiny może spowodować ból głowy, dlatego warto ograniczyć się do 2 filiżanek (lub 1 kubka) dziennie. Kofeina należy do czynników wyzwalających ataki migreny, których należy unikać. Zalecaną alternatywą przy bólach głowy jest guarana (mimo tego, że zawiera kofeinę) lub żeń-szeń.
Umiarkowane spożycie soli. Jej nadmiar u wielu ludzi wyzwala migrenę.
Umiarkowane spożycie alkoholu. Jeden drink wystarczy!
Żucie gumy STOP. Nadwyrężone mięśnie żuchwy twardnieją, co może powodować napięciowy ból głowy.
Chińska kuchnia STOP. Jej powszechnym składnikiem jest glutaminian sodu, który może wywołać pulsujący ból głowy. Oczywiście najbezpieczniej unikać wszystkich pokarmów zawierających ten składnik.
Czekolada, orzechy, dojrzewające sery i niektóre drinki alkoholowe STOP. Zawierają tyraminę, która jest łączona z bólem głowy. Młody organizm ma większą tolerancję na ten składnik. W przypadku migreny zaleca się unikanie pokarmów prowokujących napady bólowe, szczególnie czekolady, czerwonego wina, cytrusów i serów.
Palenie STOP zwłaszcza podczas jazdy samochodem, kiedy poziom tlenku węgla we krwi podwaja się, co może utrudniać jej swobodny przepływ przez mózg.
Preparowane gatunki mięsa (mielonka, hotdog, hamburger) STOP ponieważ zawierają konserwujące azotany, które rozszerzają naczynia krwionośne, co prowadzi do migreny.
Nitrogliceryna (triazotan glicerolu) to lek stosowany w chorobie wieńcowej, który wywołuje ból głowy, szczególnie na początku leczenia. Migrenę mogą wywołać także leki stosowane w leczeniu choroby wrzodowej, nadciśnienia tętniczego, chorób serca i zaburzeń krążenia.
Stopniowe jedzenie lodów uchroni przed bólem głowy. Jama ustna powinna ochładzać się powoli, nie gwałtownie.
Turystyka górska i witamina C. Wysoko położone miejsca mogą wyzwalać ból głowy, dlatego zaleca się przyjęcie 300-500mg witaminy C dziennie przed wyjazdem i w czasie pobytu w górach. Alternatywą jest aspiryna - dzień przed podróżą należy zacząć brać po 2 tabletki dziennie, jednak ten zabieg wymaga konsultacji lekarskiej.
PORADA LEKARSKA...
...jest potrzebna, gdy:
- wiek pacjenta przekracza 40 lat i nigdy dotąd nie cierpiał na nawracające bóle głowy;
- ból przemieszcza się po całej głowie, wyraźnie narasta, występuje coraz częściej, pojawia się bez przyczyny, utrudnia codzienne życie i pracę, bólowi towarzyszą objawy neurologiczne, tj. drętwienia, zawroty głowy, zaburzenia widzenia czy pogorszenie pamięci lub gdy ból głowy towarzyszy innym zaburzeniom.
W przypadku neuralgii nerwu trójdzielnego efektywną metodą leczenia jest blokada nerwu - operacyjna lub przy użyciu fenolu.
Niebezpieczne i zagrażające życiu bóle głowy:
» wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego oddziałującego na tkankę mózgową wywołuje silny ból głowy; przyczyną może być nadmiar płynu mózgowo-rdzeniowego, upośledzenie jego wchłaniania (wodogłowie), zmiana rozrostowa wewnątrz czaszki (np. guz), jako następstwo urazu głowy lub udaru mózgu z towarzyszącym wzrostem ciśnienia; możliwe objawy towarzyszące to trudności w mówieniu, pisaniu czy poruszaniu kończynami oraz wymioty, najczęściej rano; ból częściej jest odczuwany w całej głowie, a nie w konkretnym miejscu i nasila się podczas kaszlu, kichania, schylania się i wysiłku; dolegliwości bólowe zwiększają się stopniowo na przestrzeni dni lub miesięcy, a szybkość ich rozwoju zależy od przyczyny:
- wodogłowie - kilka godzin lub dni,
- guz mózgu - kilka tygodni lub miesięcy.
Także sposób postępowania zależy od przyczyny:
- wodogłowie - założenie zastawki łączącej komory mózgu z jamą otrzewnej lub przedsionkiem serca, która umożliwi odpływ nadmiaru płynu mózgowo-rdzeniowego;
- guz mózgu - potwierdzenie diagnozy w badaniach, leczenie operacyjne lub radioterapia w celu zmniejszenia masy guza.
W celu redukcji obrzęku, nadmiaru płynu i ciśnienia wewnątrzczaszkowego stosuje się także środki farmakologiczne tj. deksametazon;
» krwawienie podpajęczynówkowe objawia się nagłym i bardzo silnym bólem głowy, który można porównać do bólu po uderzeniu młotem; towarzyszy sztywność karku i możliwa jest utrata świadomości; krew wydostaje się z naczyń krwionośnych i rozlewa w przestrzeni pod oponą pajęczą; wymaga natychmiastowej hospitalizacji, a często także interwencji chirurgicznej w celu naprawy naczynia krwionośnego będącego źródłem krwawienia;
» zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych rozwija się w ciągu kilku godzin lub dni; objawy towarzyszące to gorączka, sztywność karku, niepokój, przyćmienie świadomości różnego stopnia i wysypka; zapalenie opon może być wywołane przez bakterie lub wirusy, przy bakteryjnym zapaleniu opon wskazana jest natychmiastowa konsultacja lekarska oraz szybkie zastosowanie antybiotykoterapii;
» zapalenie tętnicy skroniowej to choroba, w której dochodzi do zapalenia naczyń krwionośnych w obrębie szyi i głowy; jeśli proces chorobowy zajmie tętnice oka, może dojść do ślepoty; schorzenie występuje dwukrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn, u 1/4 chorych występują uogólnione bóle stawów i mięśni; objawy rozwijają się na przestrzeni kilku tygodni, ból głowy może obejmować jedną stronę lub całą głowę; typowo ból dotyczy mięśni żwaczy i pojawia się podczas żucia; diagnostyka wymaga badania krwi, a często także wykonania biopsji (pobranie fragmentu tętnicy skroniowej do badań); leczenie polega na zastosowaniu wysokich dawek glikokortykosteroidów.
