Tak, więc po I rozbiorze Polski 1772 rok, kiedy to Prusy zagarnęły Pomorze Gdańskie, początki panowania pruskiego w Grudziądzu zaznaczyły się przedsięwzięciem militarnym w postaci budowy twierdzy dominującej nad miastem i całą okolicą oraz o osadzeniu w niej 200 tysięcznej załogi. Dzieło budowy zostaje zlecone szwajcarskiemu inżynierowi pozostającemu w służbie pruskiej kap. Von Gontzenbachowi, który doświadczenia zawodowe zdobył przy budowie twierdz śląskich. Budowę rozpoczęto 6 czerwca 1776 roku zatrudniając 500 rzemieślników budowlanych sprowadzonych z Niemiec, a nawet z Holandii. Koszt to 2,5 mln ówczesnych talarów pruskich. Do budowy zużyto 16 mln cegieł wytwarzanych w specjalnych cegielniach. Ponadto materiał pochodził z rozbiórki grudziądzkiego zamku, pałacu biskupów chełmińskich, budowli z 1505 roku w Starogrodzie. Metoda rozbiórki solidnie spawanych zaprawą murarską, do której jako lepiszcza stosowano krew i kazainę, okazało się to w praktyce nieudanym przedsięwzięciem, w rezultacie uzyskano więcej gruzu niż cegieł.
Historia lubi się powtarzać-160 lat później-na przełomie lat 1950-1960, władze miasta zezwoliły na rozbiórką dzieła Rogowego- Fortu Kościuszki na cele budownictwa jednorodzinnego. Prace budowlane w/g projektu i pod kierownictwem Gontzenbacha wieńczą dzieło. Powstaje twierdza o charakterze obronnym, składa się z systemów wałów, rowów, fos, bastionów, magazynów tworzących trzy zasadnicze elementy twierdzy. Realizowane przez lata założenie XVIII wiecznej Twierdzy Grudziądzkiej w latach 20 tych naszego stulecia zaliczono ja do zabytków Pomorza.Twierdza Grudziądzka oparła się napierającym się wojskom napoleońskim, które w pogoni za uciekającymi prusakami w styczniu 1807 roku dotarły do Grudziądza zajmując miasto bez oporu 22 stycznia. Oblężona załoga, którą dowodził gen. Wilhelm de Courubiere holender mianowany gubernatorem twierdzy w 1802 r. 30 czerwca 1807 r. następuje zawieszenie broni między Napoleonem a carem Aleksandrem II, co 9 lipca 1807 roku kończy się zawarciem pokoju w Tylży, który ratuje Cytadelę przed upadkiem. Powstaje Księstwo Warszawskie na mocy art. 3 Konwencji elbląskiej 10 listopada 1807. Forteca i miasta Grudziądz z jego przedmieściami i wszystkimi przynależniościami pozostaje własnością J. K Mości 07 Króla Prus.
Twierdza grudziądzka ze swymi kazamatami tworzy też historię niechlubną. W czerwcu 1832 r. gen. Pruski Schmidt na mocy rozkazu królewskiego więzi przez dwa lata 249 żołnierzy powstania listopadowego odmawiających powrotu pod rząd cara zmuszając ich do najcięższych prac nad umacnianie twierdzy. W latach 1838-1839 uwięziony jest tu poeta Fritz Reuter, a w okresie wiosny ludów 1848 więziony jest przez 8 miesięcy wybitny patriota i wojownik o niepodległość ziem michałowskich i chełmińskich Natalis Suleżycki. Brutalność pruska powodowała protesty u prześladowanych. Jeden z takich buntów miał miejsce w kwietniu 1862 r. wśród pruskich żołnierzy narodowości polskiej. Na znak protestu na jednym z apeli zignorowano regulaminowe powitanie dowódcy pruskiego. Protestujących aresztowano, osadzono w kazamatach, w których przed 30 laty więzieni byli powstańcy listopadowi, późniejsi założyciele w Anglii rewolucyjnego ugrupowania,, Gromady Grudziąż".Rok 1863 powstanie styczniowe-Cytadela stała się miejscem odosobnienia polskich postanów. Jednym z wybitniejszych był naczelnik wojskowy dowództwa mazowieckiego płk. Edmund Callilier. Kasacja Cytadeli jako twierdzy nastąpiła pod koniec XIX wieku. Magazyny i koszary zostają w rękach wojska. W okresie miedzy wojennym18 pułk ułanów pomorskich słynny z brawurowej szarży pod Krojantami w pobliżu Chojnicami na zmotoryzowany batalion piechoty niemieckie. W okresie okupacji niemieckiej więziono tu jeńców wojennych oraz ludność cywilną, część z nich rozstrzelano, część wywieziono do miejsc kaźni m in Księżych Gór oraz Mniszka koło Grupy.
Od 9II -6 II 1945 twierdza była ostatnim punktem oporu wojsk hitlerowskich w czasie oblężenia wojsk radzieckich Ludwig Frickie z 9tyś. armią żołnierzy. Dzisiaj twierdza grudziądzka straciła pierwotne znaczenie militarne i strategiczne, pozostała cytadelą i więzieniem, jest zabytkiem historycznym i architektonicznym, jest też siedzibą jednostek wojskowych.W wyniku działania czasu stan cytadeli obecnie odbiega od stanu pierwotnego. Omawiając twierdzę grudziądz należy wspomnieć o cmentarzach z nią sąsiadujących, gdzie miejsce ostatniego spoczynku znaleźli żołnierze, powstańcy. Cholewicz, gen. Stanisław Pruszyński, Stefan Kasprzycki, żołnierze działań 1945 r. Chcąc zwiedzić cmentarz i cześć cytadeli nie zajętej przez wojsko można tam dotrzeć spacerkiem. Co roku jednego dnia można wejść na teren cytadeli.
