Testament a ustawa
Zasady dziedziczenia reguluje art. 926 § 1 Kodeksu cywilnego, w którym sprecyzowano pojęcia dziedziczenia testamentowego i dziedziczenia ustawowego. W pierwszym przypadku podstawę powołania do dziedziczenia stanowi testament, natomiast w drugim ustawa, przy czym Kodeks cywilny pierwszeństwo przyznaje woli zmarłego. Wszelkie kwestie nieuregulowane testamentem rozpatrywane są zgodnie z przepisami prawa spadkowego, według zasad dziedziczenia ustawowego.
Dziedziczenie testamentowe
W testamencie spadkodawca ma prawo wskazać dowolne osoby, którym decyduje się przekazać swój majątek w razie swojej śmierci. Dziedziczenie testamentowe ma miejsce zawsze, gdy zmarły powołał spadkobiercę lub spadkobierców w testamencie, który może być sporządzony:
- własnoręcznie – opatrzony podpisem i ewentualnie datą,
- notarialnie (akt notarialny) – sporządzony przez notariusza,
- allograficznie – w formie ustnego oświadczenia w obecności dwóch świadków będących osobami urzędowymi (wymienionymi w art. 951 k.c.).
Dziedziczenie ustawowe
Ten rodzaj dziedziczenia wynika z przekonania, że spadkobierca, rezygnując ze sporządzenia testamentu, zgadza się z porządkiem ustawowym. Dziedziczenie ustawowe ma miejsce w przypadku:
- braku testamentu,
- odwołania testamentu przez spadkodawcę,
- nieważności testamentu,
- gdy osoby wskazane w testamencie zrzekły się prawa dziedziczenia,
- gdy osoby wskazane w testamencie uznano za niegodne dziedziczenia,
- gdy osoby wskazane w testamencie zmarły.
Spadkobierców ustawowych wyznaczają więzy pokrewieństwa, małżeństwa i przysposobienia, w związku z czym mogą nimi być: małżonek, zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa, dziadkowie, pasierbowie.
Wyróżnia się cztery grupy spadkobierców ustawowych, przy czym porządek dziedziczenia wyznacza numeracja:
- pierwsza – małżonek, dzieci, zstępni dziecka (jeśli dziecko zmarło przed otwarciem testamentu),
- druga – małżonek, rodzice, rodzeństwo rodziców (jeśli rodzic zmarł przed otwarciem testamentu), zstępni rodzeństwa,
- trzecia – dziadkowie (jeśli brak spadkobierców pierwszej i drugiej grupy), zstępni dziadków, pasierbowie,
- czwarta – gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkobiercy lub Skarb Państwa.
Porządek dziedziczenia
Ustawa wyznacza określony porządek dziedziczenia, który można zmienić, sporządzając testament. Istnieje możliwość ustalenia porządku dziedziczenia zarówno w oparciu o wolę zmarłego, jak i przepisy prawa spadkowego. Sytuacja taka ma miejsce wówczas, gdy spadkodawca nie rozdysponował części majątku bądź gdy spadkobierca nie może lub nie chce przyjąć spadku.
