Problem pojawia się, kiedy jedzenie służy zaspokajaniu innych potrzeb, jak uwolnienie się od nieprzyjemnych emocji czy podwyższenie samooceny, a całe życie kręci się wokół odżywiania.
Coraz więcej osób cierpi na zaburzenia odżywiania. Zapadają na nie przede wszystkim kobiety w wieku nastoletnim. Najczęściej rozpoznawanymi zaburzeniami są anoreksja, bulimia i kompulsywne objadanie się.
Anoreksja
To choroba, w której osoba drastycznie ogranicza przyjmowane kalorie i czuje silny lęk przed utyciem. Jej aktywność i myśli koncentrują się wokół diet oraz sposób utraty kolejnych kilogramów. Osoby cierpiące na anoreksję dążą do wagi ciała poniżej zdrowej normy, a ich obraz siebie jest zniekształcony - wydają się sobie grube, chociaż tak naprawdę są szczupłe, lub wręcz wychodzone. Nie liczą się z negatywnymi skutkami niedowagi.
Bulimia
Osoby cierpiące na bulimię także przywiązują nadmierną wagę do jedzenia i kształtu sylwetki. W ciągu kilku godzin pochłaniają ogromne ilości pokarmu. Towarzyszy temu poczucie barku kontroli nad tym co i ile jedzą. Później pojawiają się wyrzuty sumienia, obwinianie siebie i lęk przed przytyciem. W związku z tym osoby stosują różne sposoby mające zapobiegać przybraniu na wadze - wymioty, środki przeczyszczające, lewatywy, bardzo forsowne ćwiczenia fizyczne. Mogą też stosować głodówki czy niskokaloryczne diety. Często osoby cierpiące na bulimię nie jedzą nic lub bardzo niewiele, by później się objadać.
Kompulsywne objadanie się
To zaburzenie można porównać do uzależniania. Osoba cierpiąca na kompulsywne objadanie się "zajada" emocje. Jedzenie jest sposobem radzenia sobie z napięciem i uczuciami. Pojawia się przymus i poczucie braku kontroli, jak w bulimii, jednak osoba nie stosuje sposobów "oczyszczania się". Objadanie się mimo braku głodu wywołuje poczucie winy, obniża samoocenę i wiarę w siebie. Taki sposób odżywiania prowadzi często do nadwagi i związanych z nią problemów zdrowotnych.
Trzy wyżej opisane zaburzenia są najczęściej diagnozowanymi, jednak występują również inne problemy związane z odżywianiem.
Ortoresja, biogresja
Ortoresja, czyli nadmierne przywiązanie do stosowania diety uznanej przez osobę za zdrową, pica - spożywanie substancji niejadalnych, czy bigoresja - poczucie posiadania niedostatecznej masy mięśniowej, co prowadzi do forsownych ćwiczeń, stosowania restrykcyjnej diety i niebezpiecznego używania sterydów czy odżywek.
Zaburzenia odżywiania mogą wydawać się nienaturalne czy bezsansowne. Trudno zrozumieć, że osoba skrajnie chuda dąży do dalszej utraty wagi i twierdzi, że jest gruba. Podobnie ktoś otyły, kompulsywnie objadający się, może być postrzegany jako osoba o słabej sile woli, mało zdyscyplinowana. Zdarza się, że problemy osób z zaburzeniami odżywiania są bagatelizowane, uważane za zmyślone czy przesadzone. Tymczasem ich zachowania są próbami zaspokojenia ważnych i głębokich ludzkich potrzeb.
Jedzenie jako forma bezpieczeństwa
W naszej kulturze jedzenie kojarzone jest z opieką. Matka jest pierwszą osobą, która daje miłość, poczucie bezpieczeństwa, zaspokaja potrzeby. Zwykle to ona karmi niemowlę i otacza je troską. Dlatego jedzenie może stanowić sposób zaopiekowania się sobą i zaspokojenie tak ważnych potrzeb jak miłość czy bezpieczeństwo.
Osoby doświadczające napadów objadania się, mogą uwalniać się od napięcia, nieprzyjemnych uczuć, w symboliczny sposób otaczać się matczyną opieką.
Natomiast ograniczanie jedzenia to również wyraz buntu przeciwko spełnianiu rodzicielskich oczekiwań, wyraz własnej niezależności i siły. Osoby cierpiące na anoreksję często pochodzą z rodzin, w których panuje silna kontrola, a od dzieci wiele się oczekuje i wymaga. Jedzenie staje się polem, na którym osoba ma władzę i kontrolę. Czerpie poczucie władzy i siły z tego, że powstrzymuje się od jedzenia i traci na wadze.
Kult piękna
Dużą rolę w powstawaniu zaburzeń odżywiania odgrywa także kult piękna i presja na szczupły wygląd. Anoreksja i bulimia pojawia się najczęściej w społeczeństwach przesiąkniętych kulturą zachodnią, gdzie piękno, sukces i szczęście są kojarzone z chudością. Chęć dopasowania się do tego ideału zwiększa ryzyko zachorowania. Osoby z nadwagą doznają dyskryminacji, mają niskie poczucie własnej wartości. Ich wygląd może być także wyrazem buntu przeciwko nierealistycznemu i niezdrowemu wzorcowi ekstremalnie szczupłych modelek, aktorek, celebrytek.
Wygląd wiąże się również z seksualnością. W okresie dojrzewania ciało zmienia się i nabiera właściwości związanych z płcią. Zachowanie szczupłej sylwetki jest czasami sposobem na pozostanie dzieckiem. Dziewczęta cierpiące na anoreksję mają małe piersi, niezaokrąglone biodra, cykl menstruacyjny ustaje, a szczupła twarz wizualnie powiększa oczy. Z jakichś powodów dorosłość jest dla nich zagrożeniem. Może to wynikać z przekazów rodzinnych i wychowania. Dojrzałość i bycie kobietą wydają się zbyt trudne i bolesne. Natomiast osoby z nadwagą często mają ambiwalentny stosunek do własnej seksualności. Ich wygląd może służyć unikaniu kontaktów intymnych i "odstraszaniu" potencjalnych partnerów.
Ciało jest także komunikatem i symbolem. Dodatkowe kilogramy mogą być tarczą chroniącą przed światem. Dzięki większemu ciału można mieć poczucie ochrony delikatnego, podatnego na zranienie wnętrza. Mięśnie w bigoreksji symbolizują siłę i sprawność, a także tworzą pancerz. W anoreksji czy bulimii chudnące ciało oznacza kontrolę, skuteczność i przewidywalność.
Osoby cierpiące na zaburzenia odżywiania często mają poczucie, że jeśli ich ciało się zmieni, stanie idealne, to także całe życie stanie się lepsze, łatwiejsze, szczęśliwe. Koncentracja na wyglądzie może tworzyć nierealistyczne fantazje, w których wszystko zależy od chudości: "kiedy schudnę... to znajdę miłość, przyjaźń, zasłużę na szacunek, osiągnę sukces, będę szczęśliwa". Idealna sylwetka staje się warunkiem, a nawet synonimem dobrego życia.
Dlaczego?
Zaburzenia odżywiania nie mają jednej, jasnej przyczyny. Bardziej narażone są osoby które doświadczyły trudnego dzieciństwa, traumy. Ryzyko zwiększa perfekcjonizm, warunkowa akceptacja siebie i niskie poczucie własnej wartości. Stresujące, trudne przeżycia sprawiają, że ludzie są bardziej podatni na różne zaburzenia, w tym odżywiania. Niektóre zajęcia, jak modeling, taniec czy wyczynowy sport, kładą szczególny nacisk na wygląd i sylwetkę. Środowisko, w jakim obraca się osoba, oczekiwania i wymagania, również mogą być ważnym czynnikiem ryzyka.
Z zaburzeniami odżywiania bardzo często współwystępują także inne problemy, jak samookaleczanie, depresja, uzależnienia.
Nieodpowiednia dieta powoduje wyniszczenie organizmu, prowadzi do chorób somatycznych i powikłań. Często osoby stosują także wiele niebezpiecznych sposobów mających zapewnić im szczupłą sylwetkę, jak używanie leków, środków odchudzających czy przeczyszczających, narkotyków. Osoby chorujące na bigoreksję nadużywają sterydów, a cierpiące na cukrzycę typu 1, ograniczają niezbędne dawki insuliny, dzięki czemu tracą na wadze. Szczupła sylwetka staje się priorytetem, a negatywne skutki zdrowotne przestają być ważne. Osoby cierpiące na zaburzenia odżywiania są narażone na poważne szkody i spustoszenia w organizmie, a nawet śmierć - spowodowaną wychudzeniem, stosowaniem niebezpiecznych substancji, a także samobójczą.
Jak pomagać?
Jeśli ktoś z Twoich bliskich cierpi na zaburzenia odżywiania staraj się szczerze, otwarcie porozmawiać o swoich obawach i odczuciach. Spróbuj zrozumieć potrzeby osoby, jej obawy, pragnienia. To bardzo trudna sytuacja, w której możesz doświadczać bezsilności, smutku czy złości.
Pamiętaj by zadbać także o siebie - jeśli sam będziesz zaniedbywał swoje potrzeby, nie starczy Ci sił na pomaganie innym. Niestety, osoba chora musi sama dojrzeć do leczenia, a jej motywacja jest sprawą kluczową. Czasami potrzebny jest czas i bardzo dużo cierpliwości. Staraj się nie oceniać, nie obwiniać, rozumieć - zarówno drugą osobę jak i siebie. Bardzo ważna jest pomoc specjalistów. Spróbuj zachęcić osobę do podjęcia leczenia.
Kiedy sam cierpisz na zaburzenia odżywiania, postaraj się zrozumieć jakie potrzeby zaspokaja ograniczanie jedzenia, wymioty czy nadmierne objadanie się. Co wtedy czujesz? Co myślisz? Bardzo ważne jest, byś skorzystał z pomocy psychologa, psychiatry czy psychoterapeuty. W leczeniu zaburzeń odżywiania istotną rolę odgrywa także dietetyk, który nauczy Cię zdrowo się odżywiać i dbać o potrzeby organizmu. Czasami pomocne jest przyjmowanie leków, a nawet leczenie szpitalne.
Jedzenie pozwala żyć, być zdrowym, sprawnym, cieszyć się dobrym samopoczuciem. Czasami jest używane by zaspokoić potrzeby, których zaspokoić nie może - poczucie bezpieczeństwa, akceptacji, własnej wartości. Ucząc się je rozpoznawać i zaspokajać w zdrowy, skuteczny sposób, możesz sprawić, że jedzenie będzie służyło swoim właściwym celom.
