Cukier brzozowy to potoczna nazwa ksylitolu. Pod względem budowy chemicznej nie jest on cukrem, ale alkoholem. Ze względu na słodki smak może być używany jako zamiennik cukru. Cukier brzozowy nie ma wartości odżywczych – nie zawiera domieszki lub zanieczyszczeń w postaci witamin ani minerałów. Badania kliniczne potwierdzają jego właściwości przeciwpróchnicze na szkliwo zębów, oraz zdolność hamowania glikolizy przez bakterie bytujące w jamie ustnej. W efekcie cukier brzozowy redukuje znaczącą ilość kwasów organicznych powstających po spożyciu pokarmu. Wykazuje także działanie bakteriostatyczne. Ponadto zwiększa wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego. Dostępny jest w sklepach ze zdrową żywnością i coraz chętniej kupowany.
Cukier brzozowy nie ulega trawieniu. Nie ulega także fermentacji w jamie ustnej - w postaci niezmienionej dociera do jelita grubego. Natomiast ulega częściowej fermentacji w przewodzie pokarmowym. Zdolność do fermentacji ksylitolu zależy od jakościowego składu flory jelitowej – znaczny odsetek bakterii z rodzaju Bifidibacterium nie fermentuje ksylitolu, natomiast tylko część bakterii Lactobacillus jest zdolna do fermentacji ksylitolu. To samo dotyczy flory patologicznej. Efektem fermentacji ksylitolu są gazy jelitowe – u osób z prawidłową florą jelitową istnieje duża tolerancja na ksylitol bez objawów ubocznych. U osób ze zmianami jakościowymi i ilościowymi flory jelitowej często istnieje nietolerancja ksylitolu. Produkty częściowej fermentacji tego związku drażnią jelito grube i błonę śluzową – mogą być przyczyną bólu brzucha, wzdęć, śluzu w stolcu i biegunki. Po dłuższym stosowaniu dochodzi do jakościowych i ilościowych zmian flory jelitowej i rozwoju zespołu przypominającego jelito drażliwe. Zmiany te są spowodowane zarówno działaniem bakteriostatycznym (antybiotykopodobnym) ksylitolu na biotom jelitowy, jak również drażniącym działaniem produktów częściowej fermentacji. Nie bez znaczenia jest także ilość gazów wytwarzana po spożyciu cukru brzozowego – mają one wpływ na wydzielanie hormonów peptydowych wpływających na motorykę przewodu pokarmowego, w tym sekretyny, motyliny i VIP. Wystąpieniu biegunki sprzyja ponadto osmotyczny efekt działania ksylitolu. Spożywanie większych ilości ksylitolu może doprowadzić do zapalenia okrężnicy o miernym nasileniu, ale przykrych objawach ze strony przewodu pokarmowego.
Ksylitol często jest także składnikiem otoczki syntetycznych witamin, suplementów diety i niektórych antybiotyków – jako substancja słodząca. U ludzi wrażliwych taka ilość ksylitolu, która znajduje się w otoczce tabletki jako substancja glazurująca wystarcza, żeby wywołać wzdęcia i gazy oraz luźne stolce. Cukier brzozowy jest zachwalany ze względu na swoje właściwości – słodki smak, możliwość spożywania przez diabetyków, brak wpływu na wysokość indeksu glikemicznego. Jednak często zapomina się o jego niekorzystnym wpływie na pracę jelit.
Cukier brzozowy powinien być spożywany z umiarem – dla jednej osoby będzie to łyżeczka dziennie, dla innej ilość ziarna grochu, a niektórzy nie mogą go wcale spożywać. Reakcja na ksylitol jest indywidualna, dlatego powinniśmy zaczynać od najniższych dawek i obserwować reakcję organizmu, a zwłaszcza zwracać uwagę na ewentualne wzdęcia i biegunkę. Ksylitolu nie powinny spożywać osoby cierpiące na zespół jelita drażliwego (IBS) oraz zapalenie nieswoiste okrężnicy (colitis ulcerosa, m. L-C), ze względu na ryzyko zaostrzenia objawów choroby.
