Bariery w komunikacji interpersonalnej

Komunikacja (z łac. communicatio to wymiana, łączność, rozmowa) w odniesieniu do ludzi oznacza porozumiewanie się.
Przez komunikowanie rozumiemy rozmowę prowadzoną na żywo z innym człowiekiem. Taka rozmowa pozwala nam:
• wyrazić uczucia, myśli, przekonania,
• wymienić informacje i poglądy,
• wydać polecenia,
• wyrazić swój stosunek do partnera,
• nawiązać stosunki z innymi ludźmi.
Komunikowanie się w formie rozmowy jest procesem dwustronnym o określonej dynamice. Skuteczna komunikacja zachodzi wtedy, gdy odbiorca rozumie jakie przekazy kieruje do niego nadawca. W skutecznej komunikacji informacja nadawcy oddaje jego intencję, a interpretacja odbiorcy zbiega się z zamiarami nadawcy. Na komunikację wpływają nasze potrzeby, oczekiwania, postawy, ale również reakcje wywoływane przez nas u naszego rozmówcy. O skutecznej komunikacji, czyli porozumieniu możemy mówić wtedy, gdy istnieje zgodność intencji nadawcy i intencji przypisanych mu przez odbiorcę.
Często się zdarza tak, że w pewnym momencie sprawna dotychczas rozmowa, zaczyna stawać się nieuporządkowana. Między nadawcą i odbiorcą pojawia się nagle jakaś bariera utrudniająca, a nawet uniemożliwiająca dalszy proces wzajemnego komunikowania się. Przeszkody takie nazywamy barierami komunikacyjnymi. Generalnie bariery takie możemy podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne.
Do czynników zewnętrznych zaliczamy takie przeszkody, które pojawiają się w naszym najbliższym otoczeniu. Należą do nich na przykład: głośna muzyka, głośne rozmowy obok nas czy gwar uliczny. Takie bariery są dosyć łatwe do usunięcia poprze zmianę miejsca rozmowy lub wyłączenie muzyki.
Inna grupę barier komunikacyjnych stanowią bariery wewnętrzne. Te z kolei wynikają z z różnicy poglądów osób rozmawiających, napięcia emocjonalnego między nimi, braku zaufania czy też czy też nieprawidłowej interpretacji przekazywanych wzajemnie komunikatów zarówno w sferze werbalnej, jak i niewerbalnej. Bariery takie pojawiają się po obu stronach procesu komunikacji, a więc po stronie nadawcy i odbiorcy.
Pojawienie się barier uniemożliwia więc prawidłowe porozumiewanie się między ludźmi, i aby skierować rozmowę na prawidłowe tory, należy bariery te zlikwidować. Najpierw jednak trzeba je zidentyfikować i określić, jakie czynniki przeszkadzają nam w rozmowie i skąd się biorą.
Wewnętrzne bariery komunikacyjne możemy podzielić na cztery podstawowe grupy, czyli:
• osądzanie,
• decydowanie za innych,
• uciekanie od cudzych problemów,
• blokady językowe.
Osądzanie przejawia się w narzucaniu rozmówcy własnych opinii i poglądów oraz rozwiązywaniu jego problemów, ocenianiu go na podstawie wyglądu lub tonu głosu, a nie na bazie tego, co mówi. Osądzanie może ujawniać się w formie: krytykowania, obrażania, orzekania lub chwalenia. Krytykujemy kogoś poprzez zwroty typu: „Czy naprawdę nie wiesz, jak to zrobić?”. Obrażamy natomiast mówiąc: „Jesteś okropny bałaganiarz i dlatego tak wolno pracujesz!”. Osądzamy rozmówce orzekając, że np. nie ma nic do powiedzenia na dany temat i żeby się w ogóle nie odzywał. Barierę komunikacyjną stanowić może także pochwała pod adresem drugiej osoby sugerująca, że niby wszystko jest w porządku, ale rozmówca nie zrobił jednak wszystkiego, co powinien i nie osiągnął dobrego rezultatu.
Kolejna bariera wewnętrzna, określana jako decydowanie za innych przejawia się w pozbawianiu rozmówcy możliwości samodzielnego podejmowania decyzji i niebrania pod uwagę jego uczuć. W tej grupie barier można wymienić takie formy jak: rozkazywanie, grożenie, zbytnie moralizowanie, jak również niewłaściwe zadawanie pytań. Rozkazywanie sprowadza się do narzucania swojej woli drugiej osobie w formie wydawania nakazów typu: „Musisz koniecznie codziennie rano ćwiczyć!”. Jeszcze bardziej utrudnia komunikację grożenie drugiej osobie typu: „Jeżeli nie zrobisz tego, to...”
Fatalne skutki dla porozumienia miedzy ludźmi przynoszą elementy moralizowania: „Ja nigdy nie zrobiłabym czegoś takiego...”. I na koniec barier z tej grupy musimy zwrócić uwagę na niewłaściwe zadawanie pytań typu: „Z kim i gdzie byłeś wczoraj, jak do ciebie dzwoniłem?”.
Kolejna grupa barier dotyczy uciekania od problemów partnera poprzez niezajmowanie się jego problemami i niezwracanie uwagi na jego odczucia i emocje. Bariery takie najczęściej przyjmują formę doradzania, zmieniania tematu lub bezsensownego pocieszania. Doradzamy wtedy, gdy mówimy, co byśmy zrobili na miejscy drugiej osoby. Zmieniamy temat poprzez nagłe przerywanie rozmowy na konkretny temat, pytając o nieistotne w tym momencie sprawy. Element przeszkody w dyskusji może tak samo być efektem pocieszania drugiej osoby w formie: „Nie martw się, wszystko będzie ok.!”, kiedy sytuacja wymaga przeanalizowania danego problemu.
I wreszcie czwarta grupa barier wewnętrznych dotyczy niemożności porozumienia się ze względu na blokadę językową. Najczęściej problem ten pojawia się wtedy, gdy dwie osoby komunikujące się nie znają jednego języka, w którym mogłyby swobodnie rozmawiać. Wówczas dochodzi do takiego punktu rozmowy, kiedy ze względy na brak słów dalsza dyskusja jest praktycznie niemożliwa.
Oczywiście mówiąc o barierach komunikacyjnych i wymieniowych wyżej przyczynach tych barier musimy uświadomić obie, że obrazujące je same pojedyncze zdania nie stanowią jeszcze przeszkody w rozmowie. Pamiętajmy jednak, że każdy proces komunikowania się między ludźmi odbywa się w określonym kontekście i tym kontekście pojawiają się zdania utrudniające rozmowę.
Jeżeli chcemy, aby rozmowa przebiegała bez zakłóceń, trzeba zwracać szczególną uwagę na pewne czynniki bardzo ważne we wzajemnych kontaktach. Do czynników takich zaliczamy następujące: empatię, czyli wczuwanie się w drugiego człowieka; życzliwość, czyli szacunek dla drugiego człowieka i jego poglądów nawet jeżeli różnią się od naszych własnych; autentyczność przejawiająca się w rzeczywistym stosunku do różnych problemów; konkretność i rzeczowość; bezpośredniość w wyrażaniu swoich uczuć i poglądów; otwartość w wyrażaniu swoich odczuć. I wreszcie ostatnim takim czynnikiem jest akceptacja uczuć. Oznacza ona wyrażanie tego, co czuję i oczekiwanie, że druga osoba przyjmie taka sama postawę, pod warunkiem, że żadna z nich nie będzie narzucać swoich własnych odczuć i emocji.

Literatura:

1.B. Jamrożek, J. Sobczak, Komunikacja interpersonalna, Poznań 2000.
2.S. Kluczyńska, O sztuce porozumiewania się, „Niebieska Linia”, nr 2, 2003.
3.Z. Nęcki, Komunikowanie międzyludzkie, Warszawa 1996.
4.J. Mellibruda, Ja-Ty-My, Warszawa 1980.