Wysokie poczucie własnej wartości to świadomość swojej wyjątkowości i unikalności, niepowtarzalnej misji w życiu, talentów i nieprzeciętnych zdolności. To poczucie siły, własnych możliwości, przy jednoczesnej świadomości własnych przywar, wad i słabych stron. To postrzeganie siebie jako osoby ważnej, wartościowej, mającej wysokie poczucie decyzyjności i wpływu na swoje życie.
Osoba o wysokiej samoocenie szanuje siebie i innych. Jest mniej podatna na krytykę, ponieważ nie potrzebuje zewnętrznych dowodów swojej wartości. Nie ma także potrzeby krytykowania innych i wytykania wad, a nawet jeśli to robi, to nie po to, aby chwilowo wzmocnić swoją wartość i poczuć się lepiej kosztem drugiej osoby, ale raczej po to, by dać konstruktywną informację zwrotną. Częściej szuka w ludziach dobra i pozytywnych cech, chwali i okazuje podziw dla dokonań innych osób.
Ludzie o niskim poczuciu wartości są bojaźliwi i wycofani. Częściej się obrażają i gniewają na innych. Są konfliktowi i agresywni. Mają trudności z podejmowaniem autonomicznych decyzji, brakuje im poczucia sprawczości w życiu.
Łatwo nimi sterować i manipulować. Przyczynę swoich niepowodzeń i porażek przypisują czynnikom zewnętrznym i innym ludziom, oskarżając i obwiniając ich za wszystko, co im się złego przydarzyło. Są chronicznymi pesymistami i sceptykami, którzy narzekają i użalają się często nad swoim losem. Rzadko stawiają sobie cele w życiu, a jeśli już to robią, to są to cele mało ambitne i nieadekwatne do ich realnych możliwości. Ludzie o niskiej wartości mają mentalność osoby przegranej. Z góry zakładają, że coś się nie uda, że to nie ma sensu, że nie warto się angażować. Wskutek takiej postawy i nastawienia realizuje się samospełniająca się przepowiednia. Poprzez swoje zachowanie, niejako szukają potwierdzenia swoich negatywnych założeń i nieświadomie sabotują powodzenie realizacji jakiegoś celu czy osiągnięcie sukcesu.
Czasami pojawia się pytanie: „Czy można mieć zbyt wysoką samoocenę?” Odpowiedź brzmi: Nie, nie można. To tak, jakby mówić, że ktoś może być za zdrowy lub mieć zbyt mocny system odpornościowy organizmu. Czasami jednak wysoka samoocena mylona jest z przechwalaniem się, chełpieniem czy arogancją. Cechy te nie świadczą o zbyt wysokiej samoocenie, ale wręcz przeciwnie, o niskim poczuciu własnej wartości.
Osoby takie boją się, że ich status zostanie obniżony. Dlatego często ich zachowania wiążą się ze strachem przed porażką, nie dawaniem sobie prawa do popełniania błędów, ponieważ błąd lub „zrobienie z siebie głupka” może obniżyć ich status. Są chorobliwymi perfekcjonistami.
Inwazyjna arogancja czasami objawia się skrajnym egocentryzmem, głębokim przeświadczeniem o własnej ważności, wyjątkowości i niepowtarzalności, a także niezdolnością do przyjęcia czyjegoś punktu widzenia. Osoby takie postrzegają innych jako szarą masę i gdyby mieli stać się jednym z nich, straciliby (w ich mniemaniu) status osoby wyjątkowej. Domagają się podziwu. Ludzie tacy są niezdolni do empatii. Często zazdroszczą innym lub są przekonani, że to inni zazdroszczą im. Zachowują się wyniośle i arogancko.
Poczucie własnej wartości to sprawa dość złożona. Jest budowane, kształtowane, wzmacniane lub osłabiane poprzez czynniki zewnętrzne i wewnętrzne.
Na wewnętrzne źródło poczucia własnej wartości składa się:
a) Samoświadomość – czyli znajomość własnych emocji, rozpoznawanie ich w chwili, kiedy nas ogarniają. Zdolność śledzenia uczuć odgrywa kluczową rolę we wglądzie w samego siebie i samozrozumieniu. Świadomość uczuć w trakcie podejmowania decyzji ma wpływ choćby na to, jakiego dokonamy zakupu w sklepie, poprzez wybór kariery zawodowej i na wyborze partnera życiowego kończąc.
b) Zarządzanie emocjami - panowanie nad emocjami jest zdolnością opierającą się na samoświadomości. Osoby potrafiące zarządzać emocjami szybciej się uspokajają, nie odczuwają długotrwałego smutku, niepokoju, złości czy irytacji. Po traumatycznym przeżyciu czy wstrząsie szybciej i łagodniej wracają do stabilności emocjonalnej.
c) Motywacja wewnętrzna – samomotywacja jest niezbędna dla osiągania i realizacji wyznaczonych celów, których finalizacja możliwa jest w długim okresie. Odkładanie w czasie zaspokajania pragnień i tłumienie popędliwości jest warunkiem niezbędnym wszelkich osiągnięć.
d) Empatia – umiejętności rozpoznawania emocji u innych, dostrzeganie ich potrzeb, bycie wrażliwym na problemy innych, to cechy osoby o wysokich umiejętnościach społecznych i poczuciu własnej wartości. Osoby o niskiej samoocenie są zbyt zajęci swoimi problemami i nie wykazują otwartości na drugiego człowieka.
Niewątpliwie na tych czterech filarach osadzone jest poczucie własnej wartości. To te przymioty w istotny i znaczący sposób wpływają na to, jak czujemy się z samym sobą.
Wyobrażenia o sobie budujemy także na podstawie przekazów z otoczenia. Nasze otoczenie oddziałuje na poczucie wartości niemal od dnia narodzin, jego pierwotna, najbardziej podstawowa część jest dziełem naszych rodziców lub opiekunów, w pewnym sensie można powiedzieć, że dziedziczymy ją po przodkach. W procesie socjalizacji i wychowania kształtują się pewne skrypty (wzorce przekonań) i zachowania, które utrwalają się do 12-14 roku życia, tworząc naszą tożsamość. Badania wskazują, że najlepszym sposobem uzyskania wysokiej samooceny jest posiadanie rodziców z wysoką samooceną, którzy stanowią model. Jeżeli w dodatku rodzice wychowują nas w atmosferze miłości i szacunku, pozwalają nam doznawać spójnej i życzliwej akceptacji, dostarczają nam wspierającej struktury zasad i właściwych oczekiwań, nie zasypują nas sprzecznościami, nie wyśmiewają nas, nie poniżają, nie znęcają się fizycznie, chcąc nas kontrolować, okazują, że wierzą w naszą kompetencję i dobroć - mamy spore szanse stworzenia zdrowej samooceny.
Niewłaściwy sposób wychowania może powodować utrwalenie przekonań obniżających naszą zdolność efektywnego działania. „Nie zasługuję", „nie potrafię", „nie warto”, „to nie dla mnie” - to tylko kilka z wielu sztandarowych przekonań, które potrafią „wisieć nad człowiekiem" niczym czarne chmury na niebie. Ta część naszego poczucia własnej wartości nie bardzo zależy od nas. Na szczęście to tylko jej początek.
Poczucie własnej wartości możemy i budujemy dzięki swoim własnym ocenom i osiągnięciom. Jest ono nierozerwalnie związane z działaniem. Właściwie trudno powiedzieć, że się je ma. Nieustannie się je tworzy i buduje. Dzięki własnym dokonaniom, czy to w sferze zawodowej, wspinając się po szczeblach kariery, osiąganiu wysokiego statusu majątkowego i społecznego, czy poprzez czerpanie satysfakcji z posiadania wspaniałej, kochającej rodziny, nieustannie budujemy wartość dla samego siebie.
Poczucie własnej wartości może być globalne – czyli obejmować wszystkie sfery życia, ale może też dotyczyć jego wybranych sfer. Możemy się więc czuć pewnie i dobrze jako pracownik czy szef. Posiadać wiedzę i umiejętności tzw. twarde, które wykorzystujemy w pracy zawodowej. Ale równocześnie możemy mieć o sobie bardzo niskie mniemanie w kontekście swojej atrakcyjności.
Małymi kroczkami budujemy poczucie własnej wartości, pamiętając, że to pewien proces, który musi jakiś czas potrwać. Możesz zmienić sposób postrzegania własnej osoby poprzez wzmacnianie koncepcji samego siebie, jeśli tylko zdecydujesz, że chcesz to zrobić. Oto kilka technik wzmacniających poczucie wartości:
1. Przede wszystkim warto się zastanowić, co jest dla mnie najważniejsze w życiu, jaka jest moja misja, kim chcę być i co po sobie zostawić. Stwórz własną listę wartości. Dzięki niej łatwiej i szybciej będziesz podejmować decyzje.
2. Zachodzi bezpośredni związek między wykształceniem u siebie zdrowego sposobu myślenia, a poczuciem własnej wartości. Twoje dzisiejsze myśli to źródło jutrzejszych działań. I myśli, i działania są wytworem umysłu, a jednocześnie instrukcją działania dla niego. Dlatego bardzo istotne jest dbanie o jakość i higienę własnych myśli. Utrwalanie pozytywnych, konstruktywnych i twórczych wzorców myślenia w znaczący sposób wpływa na nasze poczucie wartości. Mahatma Gandhi ujął to tak:
Bacz na swoje myśli,
ponieważ stają się one Twoimi słowami.
Kieruj swoimi słowami i uważaj na nie,
ponieważ staną się one Twoim działaniem.
Rozważaj i osądzaj swoje działania,
ponieważ stają się one Twoimi nawykami.
Przyznaj się do swoich nawyków i uważaj na nie,
ponieważ staną się one Twoimi wartościami.
Zrozum swoje wartości,
ponieważ stają się one Twoim przeznaczeniem.
3. Odrzuć stare przekonania. To, że masz teraz niskie poczucie własnej wartości, wiąże się w dużej mierze z Twoimi wydarzeniami z dzieciństwa. Ktoś, kto był dla ciebie osobą znaczącą, zaszczepił Ci myślenie o sobie w kategoriach „jestem beznadziejny”. I mimo, iż z osobą tą możesz już nie mieć kontaktu od lat, nadal ciągniesz za sobą tę opinię. Spróbuj zastanowić się, kto miał wpływ na to, że czujesz się tak, jak się czujesz, a potem uwolnij się spod wpływu tych osób.
4. Afirmacje - są krótkim tekstem odnoszącym się do naszych potrzeb i pragnień, którego celem jest wprowadzenie do naszej podświadomości pozytywnych wzorców myślenia. Oto kilka przykładów:
"Zachowuję spokój w każdych okolicznościach";
"Rozumiem, że życie zależy od tego, jak wykorzystam mój czas";
"Jestem odpowiedzialny za to, co zdarza się w moim życiu";
5. Traktuj porażki jako informacje zwrotne - jak się nie wywrócisz, to się nie nauczysz – każda porażka powinna być lekcją. Spróbuj wyciągnąć z niej jak najwięcej. Innymi słowy, jeśli nie uda się np. otrzymać nowej pracy, nie zaczynaj swojego typowego narzekania „jestem taki beznadziejny, na pewno było 100 lepszych kandydatów itd.”, ale zastanów się realnie, gdzie popełniłeś błąd.
6. Prowadź dziennik sukcesów - opisuj w nim wszystkie pozytywne myśli, zdarzenia, historie o sobie. Łatwo jest nam skupiać się na słabościach, a ten dziennik pomoże Ci odwrócić od nich uwagę i skupi ją na Twoich najlepszych cechach i dokonaniach.
7. Wynagradzaj siebie - kiedy zrobisz coś, co sprawi, że poczujesz się spełniony, dumny, celebruj to. Wynagrodź siebie za to uczucie.
8. Pokochaj siebie – nie chodzi o to, abyś traktował siebie jak bóstwo. Po prostu zaprzyjaźnij się ze sobą, polub siebie, okazuj sobie należyty szacunek. Bądź dla siebie wyrozumiały i zarazem dumny ze swojej osoby.
Tych kilka prostych czynności pozwoli ci zwiększyć poczucie własnej wartości. Są łatwe do praktykowania w codziennym życiu, więc nie powinny być uciążliwe (chociaż na początku może pojawić się kilka utrudnień).
Zacznij już dzisiaj budować poczucie własnej wartości, pamiętając, że podstawowe źródło samooceny tkwi i może być tylko wewnątrz nas – w tym, co robimy, nie w tym, co robią inni. Kiedy poszukujemy go na zewnątrz, w czynach i reakcjach innych, ściągamy na siebie tragedię. Oczywiście, mądre jest poszukiwanie towarzystwa tych, którzy są przyjaciółmi naszego poczucia wartości, a nie jego wrogami, ale traktowanie innych jako pierwotnego źródła własnej samooceny jest niebezpieczne. Po pierwsze, nie daje efektów, po drugie, stwarza zagrożenie, że uzależnimy się od ich aprobaty.
Powodzenia.
