Okoliczności wyłączające odpowiedzialność na zasadzie

Jak wskazano wyżej jedną z okoliczności egzoneracyjnych jest
wyłączna wina poszkodowanego. Dlatego też, jeżeli wyłączną przyczyną
szkody było zawinione działanie poszkodowanego to odpowiedzialność
wobec niego zostaje wyłączona. Zgodnie z przepisem art.435§1 k.c.
posiadacz pojazdu zostaje zwolniony od odpowiedzialności, gdy szkoda
nastąpiła „wyłącznie z winy poszkodowanego”.
Szkoda będąca następstwem wypadku samochodowego jest
wynikiem wielu przyczyn. Odpowiedzialność posiadacza pojazdu będzie
wyłączona, jeżeli wina poszkodowanego jest tak poważna, że według zasad nauki i doświadczenia życiowego tylko ona może być brana pod
uwagę i absorbuje inne okoliczności sprawy1.
Dlatego też ilekroć zdarzy się wypadek samochodowy należy
dokonać oceny zachowania się poszkodowanego z punktu widzenia
uchybień, a więc ciężaru gatunkowego winy poszkodowanego.
Następnie, analizując wszystkie przyczyny wypadku, trzeba je
wartościować, badając, które doprowadziły do powstania szkody.
Dopiero, gdy rozważania te doprowadzą do wniosku, że wina
poszkodowanego odegrała w danym wypadku tak ważną rolę, iż
„pochłonęła” niejako inne przyczyny, może nastąpić zwolnienie
posiadacza pojazdu od odpowiedzialności 2.
Przykładem wyłącznej winy poszkodowanego może być np.
niespodziewane wtargnięcie przechodnia na jezdnię, rzucenie się pod
jadący pojazd.
Drugą okolicznością egzoneracyjną jest wyłączna wina osoby
trzeciej, za którą posiadacz pojazdu mechanicznego nie ponosi
odpowiedzialności. Chodzi tu o osobę, której zawinione działanie
stanowi główna przyczynę wypadku. Istotną kwestią jest tu ustalenie kto
należy do kręgu osób trzecich, za które posiadacz pojazdu nie ponosi
odpowiedzialności. Według A. Rembielińskiego3 na winę osoby trzeciej
właściciel samochodu może się tylko wtedy powołać, gdy jest to osoba,
na której działanie nie miał żadnego wpływu, o tym działaniu nic nie
wie, nie może go przewidzieć, ani mu przeciwdziałać, ponieważ leży ono poza sferą jego zainteresowań i uwagi, nie uwzględnia zatem tego
działania w procesie eksploatacji samochodu i ruchu.
Z pewnością do kręgu tego nie należy kierowca pojazdu, bo
zgodnie z art.436§1 k.c. posiadacz pojazdu odpowiada za każdą osobę,
która prowadzi jego pojazd i to tak długo jak długo nie traci przez to
posiadania albo też nie stanowi to oddania samochodu w posiadanie
zależne. Jak wskazuje SN w swoim orzeczeniu4 : o oddaniu samochodu
innej osobie, na jej własny rachunek i niebezpieczeństwo może być
mowa jedynie wówczas, gdy nastąpiło to z jednoczesnym pozbyciem się
przez właściciela wszelkiego wpływu na ruch tego pojazdu. Wynika
stąd, że użytkujący musi mieć pełną swobodę w zakresie gospodarczej
eksploatacji samochodu (dysponowanie nim, osiąganie korzyści,
ponoszenie kosztów itp.). Wtedy określenie czasu, miejsca i sposobu
użycia zależy wyłącznie od niego. Chodzi tutaj o wyzbycie się przez
samoistnego posiadacza wszelkiego wpływu na ruch pojazdu (a więc o
utratę możności używania, dysponowania i kontroli). Nie zostanie więc
(właściciel) zwolniony od odpowiedzialności, jeżeli zachował
przynajmniej część tych uprawnień.
Dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego kładzie nacisk
na momenty faktyczne, czyli kto wydawał instrukcje i polecenia, duże
znaczenie ma również okoliczność, czy samochód był używany za
wiedzą i zgodnie z wolą posiadacza samoistnego5.
Wyłączna wina osoby trzeciej, za którą posiadacz pojazdu
mechanicznego nie ponosi odpowiedzialności zwalnia posiadacza od ponoszenia odpowiedzialności cywilnej. Natomiast, w przypadku gdy
osoba trzecia tylko przyczyniła się do powstania lub zwiększenia
szkody, wtedy posiadacz pojazdu i osoba trzecia będą odpowiadały
solidarnie wobec poszkodowanego za powstałą szkodę.
Ostatnią z przesłanek egzoneracyjnych jest siła wyższa. Jeżeli
szkoda spowodowana przez ruch pojazdu powstała wskutek siły
wyższej, to zgodnie z art.435§1 k.c. posiadacz pojazdu jest zwolniony od
odpowiedzialności.
Kodeks cywilny nie definiuje pojęcia siły wyższej. Przyjmuje się,
że siła wyższa to zdarzenie pochodzenia zewnętrznego, którego skutków
nie da się przewidzieć, ani też im zapobiec (wszystkie trzy cechy muszą
występować łącznie). Przykładem siły wyższej może być powódź, burza
śnieżna, trzęsienie ziemi. Aby uznać powyższe okoliczności za siłę
wyższą posiadacz pojazdu musi zostać nimi nagle zaskoczony. Jeżeli
rozpoczął jazdę w takich warunkach nie może powołać się na siłę
wyższą. Nie jest też siłą wyższą zdarzenie, które powstaje wskutek wad
samochodu np. pęknięcie opony, wybuch silnika, a także stan zdrowia
kierowcy np. zawał serca a nawet zgon podczas prowadzenia
samochodu.
Należy podkreślić, że zaostrzoną odpowiedzialność na zasadzie
ryzyka ponosi tylko posiadacz samoistny i posiadacz zależny, natomiast
kierowca, który nie jest jednocześnie ani posiadaczem samoistnym ani
zależnym ponosi odpowiedzialność na zasadach ogólnych, czyli zasadzie
winy. W sytuacji, gdy za szkodę odpowiedzialny jest posiadacz pojazdu
mechanicznego (na zasadzie ryzyka) i kierowca (na zasadzie winy) poszkodowany powinien swoje roszczenia kierować przeciwko
posiadaczowi, gdyż nie musi mu udowodnić winy.

1A. Szpunar, Wynagrodzenie szkody wynikłej wskutek wypadku samochodowego, Państwo i Prawo
1966, nr 10, s. 476.
2 A. Wąsiewicz, Ubezpieczenia komunikacyjne, Bydgoszcz 1996, s. 68.
3 A. Rembieliński, Wina osoby trzeciej jako okoliczność wyłączająca odpowiedzialność właściciela
samochodu, Nowe Prawo 4/1964, s. 330.
4 Orzeczenie SN z dn. 11.08.1956 r., OSN I/1957, poz. 28.
5A. Szpunar, Legitymacja bierna przy odpowiedzialności za wypadki samochodowe, Palestra 1963, nr
5, s. 14.
www.odszkodowania24.eu