Jeśli tłumaczymy z języków należących do tej samej grupy (np. języki słowiańskie) lub kontekst kulturowy jest w jakimś stopniu ogólnie rozpoznawalny (np. kultura anglosaska), jest nadzieja, że tłumaczowi uda się przełożyć tekst, nie zmieniając jego znaczenia – przynajmniej częściowo.
Inaczej sprawa się ma w wypadku kultur odległych od siebie (np. japońska i polska), między którymi nie ma wspólnego kodu kulturowego i wiele pojęć jest zwyczajnie niezrozumiałych.
Słowa, które decydują o przynależności kulturowej tekstu są po rosyjsku nazywane „realiami” (рус. реалии). Jedna z definicji tego zjawiska brzmi następująco:
„Реалии – это слова, обозначающие такие предметы, явления, черты менталитета, которые специфичны для данного народа и у других народов не встречаются: в этот круг лексем входят также фразеологизмы, пословицы, поговорки, если они не повторяются в других языках или включают в себя такие слова”.*
[W przekładzie: „Słowa, decydujące o przynależności kulturowej tekstu, to zjawiska, cechy mentalności narodowej, które są charakterystyczne dla danego narodu i nie spotyka się ich w innej kulturze; do tej grupy zalicza się również związki frazeologiczne, przysłowia, porzekadła, pod warunkiem, że nie powtarzają się one w innych językach i nie zwierają słów występujących w innych językach”.]
O przynależności kulturowej tekstu decyduje przede wszystkim bardzo duża grupa nazw własnych (имена собственные), nazywanych też onimami. Ich badaniem zajmuje się onomastyka. Ponieważ grup nazw własnych jest bardzo wiele, wymienimy zaledwie część z nich, tych najbardziej popularnych:
- antroponimy (антропонимы) – imiona ludzitoponimy
- (топонимы) – nazwy geograficzne (zwłaszcza ta grupa jest bardzo obszerna, zalicza się tu nazwy jaskiń, rzek, jezior, gór etc. – oczywiście, każda z nich ma osobną nazwę)
- zoonimy (зоонимы) – nazwy zwierzątfitonimy
- (фитонимы) – nazwy roślinteonimy (теонимы) – nazwy bogów i bóstw
- ideonimy (идеонимы) – nazwy elementów związanych z kulturą duchową, np. nazwy dzieł literackich
- chrematonimy (хрематонимы) – nazwy elementów związanych z kulturą materialną
- ergonimy (эгронимы) – nazwy przedsiębiorstwgeortonimy (геортонимы) – nazwy świąt i uroczystości
…
Przekład wyżej wymienionych słów jest bardzo trudny, ale możliwy. W następnym artykule zaprezentuję kilka metod translatorskich, które, mam nadzieję, wspomogą intuicję tłumacza.
* Z artykułu E. P. Gonczarenko, „O roli tła kulturowego w procesie realizacji międzykulturowej funkcji przekładu” [„О роли реалий в процессе реализации межкультурной функции перевода”].
