Klasyfikacja nadwagi i otyłości

Najbardziej rozpowszechnionym miernikiem nadwagi i otyłości jest wskaźnik względnej masy ciała (Body Mass Index - BMI) zwany też wskaźnikiem Queteleta (Hodge i wsp., 2001; Ogińska-Bulik, 2004). Jest on bardzo praktyczny, gdyż pozwala ocenić stopień nadwagi bądź otyłości na podstawie pomiaru wagi i wzrostu badanego. BMI oblicza się według wzoru:

 BMI = waga w kg / wzrost w m, podniesiony do kwadratu

Wynik decyduje o tym czy dana osoba ma niedowagę, mieści się w normie, czy ma nadwagę lub otyłość. Przedziały BMI, według WHO, są następujące (Hodge i wsp., 2001):

Dużą zaletą pomiaru otyłości poprzez obliczenie BMI jest fakt, iż wysoce koreluje on ze stopniem otłuszczenia organizmu (Ogińsk-Bulik 2004). Przyjmuje się jednakowy wskaźnik dla obu płci (Han i Lean, 2001). U osób starszych za nadwagę można uznać wskaźnik BMI przekraczający 27 kg/m2 (Ogińska-Bulik, 2004). Ponadto, istotnym przy omawianiu czynnika BMI jest fakt, iż norma nie oznacza średniej i różni się ona w zależności od kultury w jakiej żyje jednostka. Wystarczy chociażby przywołać fakt, iż wśród mieszkańców Stanów Zjednoczonych około 61 % osób ma nadwagę lub otyłość (Wadden i wsp., 2002) natomiast wskaźnik BMI średnio w Europie wynosi 25 – 27 kg/m2, zaś w Azji i Afryce 22 – 23 kg/m2 (Pawłowska i Sadłowska, 2006).

Niestety do wad wskaźnika BMI należy jego duża podatność na zmiany. Masa człowieka może zmieniać się w ciągu niedługiego okresu z różnych powodów, przez co może on przekraczać granice ujęte w proponowanej klasyfikacji. Ponadto, wskaźnik BMI nie uwzględnia osób z rozbudowaną tkanką mięśniową i/lub kostną a także kobiet w ciąży. Co więcej wśród ogółu populacji, wiele osób nie rozumie zamysłu oraz sposobu jego obliczania. Dodatkowo, w przypadku dzieci podział ten powinien być inny, gdyż różni się on ze względu na płeć a także wiek. Generalnie BMI u dzieci jest niższe niż u dorosłych (Ogińska-Bulik, 2004; Han i Lean, 2001).

            Jablow (1993) zauważa, że w określeniu stopnia otyłości istotne są też metody pozwalające ocenić rozmiar tkanki tłuszczowej. I tak, u mężczyzn tkanka tłuszczowa powinna stanowić od 15 do 22 % masy ciała, natomiast u kobiet od 20 do 27 %. Według starszych opracowań normy te są niższe i wynoszą 10% dla mężczyzn i 15% dla kobiet (Grójec, 1978).

            Jedną z metod określenia rozmiaru tkanki tłuszczowej jest pomiar fałdów skórno-tłuszczowych. Pozwala on zdiagnozować zarówno rozmieszczenie tkanki tłuszczowej jak i jej ogólną wielkość. Normą dla mężczyzn jest 15 mm natomiast dla kobiet 25 mm (Ogińska-Bulik, 2004). Tkankę mierzy się wokół bicepsu, tricepsu, pod łopatką oraz nad biodrami. Przedstawia to rysunek 1. Można też mierzyć rozmiar tkanki tylko wokół tricepsu i w ten sposób szacować rozmiar tkanki tłuszczowej. Rozmiar tkanki tłuszczowej oblicza się według następujących wzorów (za: Han, Lean, 2001):

Mężczyźni:  % tłuszczu = (1,31 x grubość tkanki tłuszczowej wokół tricepsa w mm) + (0,43 x Wiek) – 9,2

Kobiety: % tłuszczu = (0,944 x grubość tkanki tłuszczowej wokół tricepsa w mm) + (0,279 x Wiek) + 4,6

Metoda ta jednak nie uwzględnia różnic etnicznych a przede wszystkim jest na tyle niedokładna, że błąd pomiaru może wynieść nawet 30% (Ogińska, Bulik, 2004).   

Wskaźnikiem niezwykle przydatnym do określenia typu otyłości, ze względu na rozłożenie tłuszczu w organizmie jest, tzw. WHR (Waist-Hip-Ratio). Uzyskuje się go poprzez porównanie obwodu talii z obwodem bioder w najgrubszych miejscach.

Jeżeli u kobiet wskaźnik ten przekracza 0,8 a u mężczyzn 1,0 stwierdza się wówczas otyłość androidalną. Natomiast jeśli wskaźniki te są niższe od 0,8 u kobiet i od 1,0 u mężczyzn można mówić o otyłości ginoidalnej (Ogińska-Bulik, 2004).

Zdaniem Han i Lean (2001) na uwagę zasługuje fakt, iż można ograniczyć się tylko do pomiaru samej talii. Wówczas norma dla mężczyzn nie przekracza 102 cm natomiast dla kobiet 88 cm. Autorzy zauważają, że pomiar obwodu talii silnie koreluje ze wskaźnikiem BMI oraz WHR.

Zaletą tego badania jest nie tylko jego praktyczność, ale i możliwość stwierdzenia typu otyłości co, jak zostało wcześniej wspomniane, ma duże znaczenie dla zdrowia badanego. Niemniej jednak przy badaniu dzieci należy również uwzględnić zmiany rozwojowe. Np. u 6-7 latków rozmieszczenie tłuszczu w organizmie jest równomierne a różnice uwidaczniają się najlepiej w okresie pokwitania (Ogińska-Bulik, 2004)

Han i Lean (2001) stwierdzają, że poza antropometrycznymi sposobami badania stopnia otyłości czy też nadwagi istnieją również metody laboratoryjne. Do takich technik można zaliczyć ważenie osoby pod wodą, MRI, TK, czy użycie promieni Rentgena. Niestety są one bardzo drogie a także wymagają specjalistycznej aparatury. Autorzy zauważają, że metody te mogą być również nieprecyzyjne, gdyż nie tylko dają błędne wyniki w zależności od poziomu wody w organizmie badanego, ale także nie są dostatecznie czułe aby stwierdzić poziom tłuszczu w organach takich, jak wątroba, mięśnie, kości. Ponadto niektóre z nich mogą działać deprymująco a nawet lękotwórczo na badanego.