Podatek akcyzowy jest podatkiem jednofazowym. Odmiennie od podatku VAT akcyza jest pobierana na jednym szczeblu obrotu. W rezultacie, gdy akcyza zostanie pobrana w prawidłowej wysokości na etapie wydania do obrotu (konsumpcji), dalsze szczeble obrotu danym wyrobem akcyzowym nie podlegają opodatkowaniu podatkiem akcyzowym (wtedy akcyza na dalszym etapie obrotu stanowi element ceny sprzedaży towaru).
Podobnie jak inne podatki konsumpcyjne, podatek akcyzowy jest podatkiem pośrednim. Oznacza to, iż faktycznym podmiotem ponoszącym koszt opodatkowania akcyzą jest konsument, a nie podmiot, który jest formalnie zobowiązany do naliczenia i zapłaty podatku akcyzowego do organów podatkowych (producent, importer, dystrybutor).
Akcyza jest również podatkiem selektywnym, tj. podatkiem nakładanym na wybrane wyroby akcyzowe. W przypadku Polski system akcyzowy przez długi okres przybierał formę pośrednią polegającą na tym, iż opodatkowaniu akcyzą podlegały nie tylko produkty powszechnie uznawane za wyroby akcyzowe, takie jak napoje alkoholowe, paliwa oraz wyroby tytoniowe, lecz również szereg innych produktów, które co do zasady nie są opodatkowane akcyzą w innych państwach członkowskich UE, m.in. kosmetyki, samochody osobowe, sprzęt audio-wideo. Niemniej, obecnie podatek akcyzowy nie ma już zastosowania do takich produktów jak kosmetyki czy sprzęt audio-wideo. Natomiast w dalszym ciągu akcyzie podlegają samochody osobowe (mimo iż samochody osobowe nie są uznawane już za wyroby akcyzowe, podlegają one nadal opodatkowaniu akcyzą).
Do najbardziej istotnych cech podatku akcyzowego, jako jednego z podatków konsumpcyjnych, należą: wydajność, elastyczność, dogodność dla płacącego, taniość poboru 2.
Wydajność podatku akcyzowego przejawia się w znacznej wysokości wpływów, jakie ten podatek przynosi dla budżetu państwa. W ciągu ostatnich lat podatek akcyzowy stanowił ponad 20% dochodów budżetu państwa, co stawia ten podatek na drugim miejscu wśród podatkowych źródeł dochodu budżetu państwa (za podatkiem VAT, lecz już przed podatkiem dochodowym od osób prawnych lub fizycznych). W latach 2006-2008 wpływy z akcyzy wynosiły odpowiednio 42 mld zł w 2006 r., 49 mld w 2007 r. oraz ponad 50 mld w 2008 r.
