Dowiedz się, czy Twoje dziecko powinno już mówić poprawnie, czy może jest na takim etapie rozwoju, w którym powinien do pracy wkroczyć specjalista.
Często nie zwracamy uwagi na sposób mówienia naszego dziecka. Wydaje się nam, że mówi poprawnie, bo tak z dziada-pradziada mówiono w naszej rodzinie. Takie myślenie często jest błędne i może doprowadzić do utrwalenia niepoprawności mówienia. Seplenienie (inaczej sygmatyzm) to najczęściej spotykana wada wymowy u dzieci. Termin ten nie dotyczy tylko jednej wady, a całej grupy wad.
Czym jest seplenienie?
Seplenienie powstaje najczęściej w okresie kształtowania się mowy dziecka, kiedy docierają do niego bodźce wpływające na mowę. Dziecko patrzy na sposób układania ust i języka przez osoby mówiące w jego pobliżu, a także przetwarza dźwięki ze swojego otoczenia. To, jak dzieci słyszą, będzie odzwierciedlała ich mowa, dlatego tak ważne jest dbanie o poprawność wymowy w towarzystwie dziecka i unikanie tzw. języka niań.
Seplenienie dotyczy złego wypowiadania przez dziecko określonej grupy głosek, tak zwanych głosek trzech szeregów:
1. syczącego - s, z, c, dz,2. szumiącego – sz, ż, cz, dż,3. ciszącego – ś, ź, ć, dź.
Wadliwa wymowa może polegać na zastępowaniu jednego szeregu przez drugi, na przykład szereg szumiący jest zastępowany przez szereg syczący: szafa-safa, czapka-capka, żaba-zaba albo przez szereg ciszący na przykład: czapka-ciapka, szafa-siafa itp. Zdarza się także, że dzieci opuszczają te miejsca, gdzie występują głoski trzech szeregów, ponieważ jest to dla nich trudne – np. szafa–afa; zupa–upa; zima–ima. Takie zjawisko nosi miano mogisygmatyzmu.
Jakie są przyczyny seplenienia?
Przyczyny sygmatyzmu mogą być różne w zależności od indywidualnych uwarunkowań pacjenta, ale wśród często występujących wymienia się:
- brak karmienia piersią,
- karmienie butelką zamiast łyżeczką i to przez dłuższy czas,
- nawyk wysuwania języka między zęby w czasie artykulacji,
- utrwalenie się niemowlęcej pozycji języka, czyli spoczynkowej, zalegającej dno jamy ustnej,
- wady zgryzu,
- trudności w oddychaniu przez nos,
- problemy ze słuchem,
- nieprawidłowy wzorzec wymowy z okresu dziecięcego.
Rodzaje seplenienia
Wśród wadliwej realizacji głosek trzech szeregów możemy rozróżnić:
seplenienie proste – czyli inaczej parasygmatyzm, to najprostsza forma seplenienia. Nie obserwuje się w nim nieprawidłowości w ułożeniu języka, nie ma też wadliwej budowy anatomicznej narządów artykulacyjnych. Dziecko po prostu stosuje zamiennie głoski z trzech szeregów, mówi na przykład: selki zamiast szelki, coło zamiast czoło albo ziaba zamiast żaba, czy szanki zamiast sanki; Seplenienie proste jest dla dzieci normą rozwojową. Jeśli Twoje dziecko ma poniżej 5-ciu lat, a seplenieniu nie towarzyszy dziwne ułożenie języka lub nieprawidłowe oddychanie, najprawdopodobniej samo zacznie prawidłowo mówić (ale warunkiem koniecznym są poprawnie mówiący dorośli w otoczeniu dziecka). Jeśli jednak seplenienie utrzymuje się do 6-go roku życia, należy zgłosić się do specjalisty.
seplenienie międzyzębowe – polega na tym, że dziecko wpycha język między zęby. Jedną z przyczyn jest wadliwy zgryz, tak zwany otwarty (częściowo lub całkowicie), przewieszony czy krzyżowy. Częstą przyczyną zgryzu otwartego jest smoczek lub ssany kciuk. Jednak dzieci z prawidłowym zgryzem także miewają taką wadę i jest to zjawisko powszechne.
seplenienie boczne – polega na niesymetrycznym ułożeniu całego języka, powietrze nie przechodzi między wargami przez środek, lecz z boku (prawa-lewa strona) przy zębach przedtrzonowych lub trzonowych; wynika to z asymetrii języka lub warg. Czasami cała żuchwa (dolna szczęka) jest przesunięta w jedną lub w drugą stronę. Seplenienie boczne charakteryzuje się nieprzyjemnym brzmieniem, podobnym do bezdźwięcznego (trochę jak szept).
seplenienie przyzębowe – charakteryzuje się tym, że koniec języka zbyt mocno przylega do zębów i nie wysuwa się poza ich brzegi. Przednia część języka układa się zazwyczaj płasko, wzdłuż niego nie tworzy się rowek i powietrze wydostające się przy mówieniu się rozprasza. W efekcie wypowiadane dźwięki są przytępione, brzmienie jest zbyt mocne i twarde. Seplenienie przyzębowe może być spowodowane schorzeniami ucha wewnętrznego, które charakteryzuje się obniżeniem słyszalności tonów wysokich lub niedostateczną sprawnością pewnych mięśni języka. Również nieprawidłowa budowa anatomiczna narządów mowy może wpłynąć na zmianę barwy głosek.
seplenienie nosowe – kiedy powietrze przy głoskach ustnych przechodzi również przez nos. Osłabione jest wtedy czucie podczas mówienia, dziecko nie zwraca uwagi na przepływ powietrza przy mówieniu, a część tego powietrza jest kierowana do jamy nosowej. Seplenienie nosowe może także wynikać z wadliwej budowy anatomicznej narządów mowy, np. rozszczepu podniebienia.
Rodzaj seplenienia jest określany podczas wizyty u logopedy. W zależności od rodzaju seplenienia oraz umiejętności i możliwości małego pacjenta jest prowadzona indywidualna terapia.
Seplenienie u dzieci jest w pewnym stopniu naturalne, ale należy obserwować, w którą stronę się rozwija. Na przykład, o ile zamiana szafa-safa u trzy- czterolatka jest normą, u pięcio- sześciolatka już nią nie będzie. Powinien wymawiać sz, cz, dż, ż prawidłowo. Podobnie z opuszczaniem głosek. U dzieci w wieku wczesno-przedszkolnym lub młodszych jest prawidłowością rozwojową, ale już u dzieci pięcioletnich i starszych – nie.
