Jakie ma znaczenie dobro dziecka w kontekście rozwodu lub separacji?
Ano bardzo duże. Dlaczego tak jest? Już wyjaśniam. Z jednej strony dobro dziecka jest przeszkodą rozwodową (separacyjną), a z drugiej strony ma decydujący wpływ na kształt uregulowania przez sąd władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem.
Na wstępie rozszyfrujmy to pojęcie. Czym jest dobro dziecka? Nie ma ustawowej (prawnej) definicji dobra dziecka. Jednakże przedstawiciele nauki i praktyki sądowej podjęli próbę stworzenia takowej. Nie wdając się w szersze rozważania przejdę do przedstawienia esencji sprawy.
Najprościej mówiąc, dobrem dziecka jest wszystko to, co wpływa prawidłowo na fizyczny, intelektualny (duchowy) rozwój dziecka. Jak widać dobro dziecka odnosi się do jego sfery materialnej i niematerialnej. Ta pierwsza wiąże się z zapewnieniem dziecku środków utrzymania i wychowania, odpowiednich do wieku oraz stopnia dojrzałości psychicznej dziecka. Natomiast ta druga zmierza do stworzenia dziecku odpowiedniego środowiska rodzinnego. Można go nazwać „ciepłem domowego ogniska”. Jest to możliwe, jeśli dziecko ma harmonijny kontakt z obojgiem rodziców (wspólne spędzanie wolnego czasu, rozmowy z dzieckiem, zainteresowanie sprawami dziecka itd.).
Sędziowie rodzinni mają twardy orzech do zgryzienia. Nieprecyzyjne określenie przesłanki dobra dziecka, z jednej strony nastręcza sądom dużo trudności przy orzekaniu w sprawach rodzicielskich, a z drugiej strony daje szerokie pole do popisu, umożliwiając podciągnięcie pod to pojęcie różnych stanów faktycznych.
Rodzice nieraz, jakże błędnie utożsamiają pojęcie dobra dziecka z własnym interesem. A później pojawia się rozczarowanie. Dlaczego sąd orzekł tak a nie inaczej, to znaczy nie po mojej myśli. Konieczne jest zdystansowanie się do swoich spraw małżeńskich (pomiędzy małżonkami) i jednoznaczne oddzielenie ich od spraw rodzicielskich (między każdym z rodziców a dzieckiem). Naturalnie bywa i tak, iż interes małżonka (rodzica) przejawiający się w chęci uzyskania rozwodu (separacji) oraz uzyskania pełnej opieki nad dzieckiem – pokrywa się ze słusznym interesem dziecka, lecz nie powinniśmy a priori zakładać, że tak jest.
1. Dopuszczalność rozwodu (separacji),
Sąd nie orzeknie rozwodu i separacji (w dalszej części artykułu rozwód oznacza również separację), jeżeli wskutek tych zdarzeń miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków.
Zatem dobro dziecka jest jednym z wyznaczników warunkujących (zezwalających lub wzbraniających) to, czy otrzymasz rozwód, czy też nie. Po co to wszystko jest? Dzieci ze względu na swoją niedojrzałość życiową muszą być odpowiednio chronione przed ujemnymi skutkami, jakie może za sobą pociągnąć rozwód.
Sąd rozpoznając sprawę rozwodową wnikliwie bada aktualną sytuację dziecka i na podstawie rozważenia wszelkich okoliczności, stwierdza o zgodności bądź sprzeczności rozwodu z interesem dziecka. Jeśli nic nie stoi na przeszkodzie dobru dziecka – sąd orzeka rozwód, o ile zostały spełnione podstawy rozwodowe, a ponadto nie zaistniały inne przeszkody rozwodowe (np. sprzeczność rozwodu z zasadami współżycia społecznego).
W praktyce możemy mieć do czynienia z trzema sytuacjami:
a) rozwód wpłynie negatywnie na sytuację dziecka,
b) rozwód pozostanie bez wpływu na sytuację dziecka,
c) rozwód wpłynie pozytywnie na sytuację dziecka.
W pierwszym przypadku (pkt a) orzeczenie rozwodu jest bezwzględnie niedopuszczalne. Gdyby jednak, pomimo niezgodności rozwodu z dobrem dziecka – sąd wydał orzeczenie rozwodowe, to wolno nam je zaskarżyć (wnieść odwołanie do Sądu Apelacyjnego). Zaskarżenie orzeczenia w części dotyczącej zarzutu niezgodności rozwodu z dobrem dziecka – jest równoznaczne z zaskarżeniem go w całości.
W drugim i trzecim przypadku (pkt b-c), rozwód jest dopuszczalny. Bowiem sytuacja dziecka nie ulegnie pogorszeniu, a niekiedy nawet może ulec poprawie. Wystarcza zatem co najmniej neutralny (obojętny) wpływ rozwodu na sytuację dziecka, żeby takie orzeczenie zostało wydane.
Jak sprawdzić czy rozwód będzie zgodny albo sprzeczny z dobrem dziecka?
Dobrym sposobem na to jest wyliczenie sobie plusów i minusów rozwodu w stosunku do osoby dziecka. Inaczej mówiąc, jakie korzyści rozwód przyniesie dziecku, a jakie straty. Te które przeważą, dadzą Ci odpowiedź na to pytanie. Pamiętaj jednak, aby zrobić to bezstronnie, to znaczy kierować się interesem dziecka, a nie własnym. Tudzież trzeba wiedzieć o tym, że nie każdy argument (plus, minus) ma jednakową wagę (siłę przebicia), co nie ułatwia nam zadania i powoduje, iż w danym wypadku jeden (plus/minus) może przebić dwa lub więcej (minusów/plusów). Ale przecież nikt nie powiedział, że będzie łatwo.
Przykładowo:
Plusy:
- dziecko wyrwie się z deprawującej atmosfery nieustannych awantur rodziców,
Minusy:
- rozwód przyczyni się do osłabienia więzi pomiędzy dzieckiem, a tym z rodziców, z którym dziecko nie pozostanie,
- do tej pory jeden z rodziców nie wywiązywał się w sposób całkowity z obowiązku alimentacyjnego w stosunku do dziecka i jest wielce prawdopodobne, iż taka sytuacja może ulec pogorszeniu w wyniku orzeczenia rozwodu.
W jaki sposób sąd ustala o sprzeczności lub zgodności rozwodu z dobrem dziecka?
Sąd ma w swoim zanadrzu szeroki wachlarz środków z których korzysta w celu dojścia do prawdy. Sąd dokonuje oceny między innymi w oparciu o:
a) pisma procesowe kierowane przez małżonków do sądu,
b) postawę (zachowanie się) małżonków w sądzie,
c) ustne wyjaśnienia małżonków (przesłuchanie),
d) wywiad środowiskowy, którego przeprowadzenie ma uprawnienie zlecić dla
kuratora sądowego,
e) opinię Rodzinnego Ośrodka Diagnostyczno-Konsultacyjnego, której może
zażądać,
f) opinię biegłego psychologa, jakiej zlecenie wykonania może nakazać.
Na koniec tego wywodu warto wspomnieć o jednej rzeczy. Nie ma generalnego i odgórnego założenia, że rozwód jest sprzeczny albo też zgodny z dobrem dziecka. Oczywiście z uwagi na potrzebę ochrony małoletnich, sąd ma obowiązek zbadać jak w rzeczywistości jest i zastosować adekwatne rozstrzygnięcie. Podsumowując rozwód może być sprzeczny z dobrem dziecka i częstokroć tak jest, aczkolwiek tak być nie musi. De facto o wszystkim zadecydują okoliczności danej sprawy.
2. Orzekanie o władzy rodzicielskiej i kontaktach z dzieckiem.
Jeśli sąd dojdzie do przekonania, że w efekcie orzeczenia rozwodu nie zostanie naruszony interes dziecka, przechodzi do następnego, interesującego nas etapu. Mianowicie chodzi o kwestię opieki nad dzieckiem, w której mieści się tak władza rodzicielska jak i kontakty z dzieckiem.
I znowu pojawia się to samo kryterium decyzyjne sądu, tj. dobro dziecka. Sąd orzekając o władzy rodzicielskiej i kontaktach z dzieckiem kieruje się przede wszystkim dobrem dziecka. Interes małoletniego jest interesem nadrzędnym w porównaniu z interesem rozwodzących się małżonków (rodziców dziecka).
Władza rodzicielska
Sąd może:
a) pozostawić pełną władzę rodzicielską obojgu rodzicom;
b) powierzyć wykonywanie pełnej władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców,
ograniczając władzę rodzicielską drugiego z nich, do określonych
obowiązków i uprawnień w stosunku do dziecka;
c) zastosować tymczasowe zarządzenia, ograniczające władzę rodzicielską
jednego (obojga rodziców);
d) zawiesić władzę rodzicielską jednego (obojga rodziców);
e) pozbawić władzy rodzicielskiej jednego obojga rodziców;
f) przywrócić władzę rodzicielską jednego obojga rodziców.
Statystyki pokazują, iż sądy najczęściej stosują rozwiązanie z punku drugiego (pkt b). Widocznie według mniemania sędziów rodzinnych takie ukształtowanie władzy rodzicielskiej najlepiej sprawdza się w realiach życiowych. Rodzic, jakiemu została powierzone sprawowanie pełnej władzy rodzicielskiej dzierży w swoich rękach wszelkie prawa wynikające z niej (uprawnienia i obowiązki względem dziecka). I to właśnie z nim dziecko stale zamieszkuje. Na marginesie trzeba zasygnalizować, iż w znamienitej większości sytuacji – pełna władza rodzicielska zostaje powierzona w ręce matki dziecka.
Rodzic, którego władza rodzicielska została ograniczona, w zależności od stopnia tego ograniczenia (ustalanego przez sąd) ma więcej lub mniej uprawnień (obowiązków) wobec dziecka. Wśród tych praw wyróżniamy: prawo do współdecydowania o istotnych sprawach dziecka – tych osobistych i majątkowych (kształcenie, wyjazd za granicę, ważniejsze kierunki wychowania, wydatkowanie środków ze spadku/darowizny otrzymanej przez dziecko itp.), obowiązek alimentacyjny.
Pierwsza opcja (pkt a) została niedawno wprowadzona do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Jest stosowana przez sądy niezmiernie rzadko. Dzieje się tak dlatego, że rodzice mało kiedy są w stanie podołać zadaniu wspólnego wychowywania dziecka, posiadając ten sam zakres uprawnień rodzicielskich (fifty-fifty). Rodzice chcąc skorzystać z tej możliwości muszą przedstawić Sądowi na piśmie – zgodne porozumienie o wykonywaniu władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem (tzw. plan wychowawczy). Sąd musi mieć realne przekonanie (a nie przypuszczenie), że rodzice poradzą sobie we wspólnym sprawowaniu władzy rodzicielskiej i zażegnają konfliktów na owym tle. Dopiero wtedy sąd zaaprobuje to rozwiązanie.
Inne rozstrzygnięcia (c-f) są stosowane przez sąd sporadycznie, jeśli wymagają tego wyjątkowe okoliczności sprawy. I z tego też powodu nie będziemy ich tu bliżej omawiać.
Kontakty z dzieckiem
Obok wyrokowania o władzy rodzicielskiej sąd ma powinność również orzec o kontaktach z dzieckiem, bowiem kontakty z dzieckiem stanowią atrybut niezależny od władzy rodzicielskiej. Sąd ustalając wygląd kontaktów rodziców z dzieckiem może także zastosować nadzwyczajne środki polegające na ograniczeniu bądź na całkowitemu zakazaniu kontaktów rodzica z dzieckiem.
Jeśli wymaga tego dobro dziecka, sąd ograniczy kontakty (np. zmniejszenie częstotliwości spotkań z dzieckiem, odbywanie się widzeń pod nadzorem kuratora sądowego, zezwolenie na porozumiewanie się z dzieckiem wyłącznie na odległość poprzez telefon, pocztę itp.).
Jeżeli utrzymywanie kontaktów rodzica z dzieckiem poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza – sąd zakaże utrzymywania kontaktów w całości, we wszystkich formach.
Zmiana orzeczenia
Sąd wydał dla mnie niekorzystne orzeczenie o władzy rodzicielskiej (kontaktach z dzieckiem). Czy mogę coś z tym zrobić? Pewnie, że tak.
Po pierwsze, rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej i kontaktach zawarte w wyroku orzekającym rozwód (separację) może być samodzielnie zaskarżone. Należy jednak mieć na uwadze to, iż jeśli ta decyzja jest obiektywnie sprawiedliwa (bacząc na dobro dziecka), to sąd odwoławczy podzieli stanowisko sądu wydającego pierwotne orzeczenie.
Po drugie, z upływem czasu może zajść zmiana okoliczności, uzasadniająca zmianę orzeczenia o władzy rodzicielskiej i kontaktach z dzieckiem, umieszczonego w wyroku rozwodowym bądź separacyjnym. Jeżeli tak się stanie – wolno nam wystąpić do sądu rejonowego (sądu rodzinnego) o zmianę takiego orzeczenia. Sąd przychyli się do naszego wniosku, pod warunkiem, że wymaga tego dobro dziecka.
