Rodzaje zleceń giełdowych

Aby zawierać transakcje na giełdzie, należy założyć rachunek w biurze maklerskim i wpłacić nań określoną kwotę pieniędzy. Po jej zarejestrowaniu na rachunku można już zacząć składać zlecenia. Tu dla początkujących graczy giełdowych może pojawić się problem, jak złożyć poprawne zlecenie. Niektórzy mogą czuć się niepewnie widząc na panelu składania zleceń dziwne skróty: PKC, WiN, WUJ i tym podobne. Co one oznaczają i jakie niosą ze sobą konsekwencje? O tym poniżej.

Przede wszystkim na giełdę można przekazywać zlecenia z limitem ceny jak i bez niego. Przy składaniu zleceń z limitem inwestor musi wpisać w odpowiednim miejscu cenę, za jaką zgadza się sprzedać lub kupić dany instrument finansowy – przy składaniu zlecenia kupna jest to cena maksymalna, za jaką godzi się go kupić, a przy składaniu zlecenia sprzedaży – minimalna, za jaką godzi się go sprzedać. Tak złożone zlecenie nie może być zrealizowane po cenie gorszej dla składającego zlecenie.

Z kolei zlecenia bez limitu ceny są dwojakiego rodzaju: po każdej cenie (PKC) i po cenie rynkowej (PCR), z wyszczególnieniem zleceń po cenie rynkowej na otwarcie (PCRO), które mogą być składane w innych fazach notowań niż faza notowań ciągłych lub jednolitych. Zlecenia PKC są realizowane po cenie najlepszego lub kilku najlepszych zleceń przeciwstawnych i muszą być zrealizowane w całości. Istotę zlecenia PKC przedstawia poniższy przykład arkusza zleceń dla akcji spółki X:

Tabela 1

W tym przypadku do oczekujących w arkuszu zleceń sprzedaży wchodzi zlecenie kupna PKC, które realizuje się po kolei z najlepszymi zleceniami sprzedaży, wskutek czego zostają zawarte trzy transakcje kupna-sprzedaży akcji spółki X, tj.:

40 akcji po 20,57,

80 akcji po 20,59 i

180 akcji po 20,60.

Po zrealizowaniu się wymienionych transakcji w arkuszu pozostaje zlecenie sprzedaży 20 akcji po 20,60. Warunek realizacji zlecenia PKC w całości skutkuje tym, że w przypadku, gdy w momencie składania zlecenia PKC brak jest po stronie przeciwnej zleceń zapewniających jego pełną realizację, rozpoczyna się równoważenie rynku z jednoczesnym przyjęciem zlecenia PKC.

Jeśli inwestorowi nie zależy na natychmiastowej realizacji złożonego zlecenia, a nie chce pozostać poza rynkiem, składając zlecenie z niewłaściwym limitem, może on złożyć zlecenie PCR (w fazie notowań ciągłych) lub PCRO ( w każdej innej fazie). Różnią się one od zleceń PKC tym, że są one realizowane po cenie zgłoszonego wcześniej a niezrealizowanego najlepszego zlecenia przeciwstawnego i, jeśli nie zostają zrealizowane od razu, stają się zleceniem z limitem ceny równym kursowi, po jakim została zrealizowana ostatnia transakcja. Przedstawia to poniższy przykład arkusza zleceń dla akcji spółki Y:

Tabela 2

Arkusz jest identyczny z arkuszem z poprzedniego przykładu, z tą różnicą, że zamiast zlecenia PKC widnieje w nim zlecenie PCR. W tym przypadku zlecenie to nie bilansuje się ze wszystkimi zleceniami przeciwstawnymi z limitem, ale jedynie ze zleceniem o najlepszym limicie, wskutek czego zostaje zawarta tylko jedna transakcja kupna-sprzedaży 40 akcji po 20,57. Pozostałe zlecenie kupna 260 akcji otrzymuje limit 20,57 i oczekuje w arkuszu na zlecenie przeciwstawne z limitem równym lub niższym od 20,57. Zlecenia PCR mają przewagę nad zleceniami PKC szczególnie przy zleceniach na instrumenty o niskiej płynności, gdzie każde większe zlecenie może znacząco zmienić cenę instrumentu. Wrócę jeszcze do przykładu zilustrowanego na tablicy 1, zmieniając jedynie limity zleceń:

Tabela 3

W tym przypadku składający zlecenie PKC spowodowałby zmianę kursu akcji spółki X o ponad 8% (zawarte zostaną kolejno transakcje kupna-sprzedaży: 40 akcji po 19,60, 80 akcji po 20,10 i 180 akcji po 20,60) i, jeśli nie zdawałby sobie sprawy z ich niskiej płynności, zapłaciłby znacznie więcej niż się spodziewał. Przed takim skutkiem chroni zlecenie PCR (PCRO).

Oprócz limitu inwestor może określić również termin ważności i dodatkowe warunki wykonywania zleceń.

Termin ważności może być określony następująco:

poprzez określenie daty ważności,

do końca sesji giełdowej,

bezterminowo (w praktyce do 31 grudnia każdego roku ze względu na konieczność dokonania rozliczeń w KDPW),

ważne do pierwszego wykonania i

wykonaj lub anuluj.

Szerszego omówienia wymagają dwie ostatnie pozycje.

Zlecenia z oznaczeniem ważności do pierwszego wykonania (WiN – potocznie zwane „wykonaj i anuluj”) oznaczają zgodnie z nazwą, że zlecenie jest ważne do momentu zawarcia pierwszej transakcji (lub pierwszych transakcji, jeśli jest realizowane jednocześnie z kilkoma zleceniami przeciwstawnymi) i traci ważność niezależnie od tego, czy zostanie zrealizowane w całości, czy nie, co obrazuje poniższy przykład arkusza zleceń dla akcji spółki Y:

Tabela 4

W tym przypadku zostają zawarte 3 transakcje kupna-sprzedaży, tj.:

40 akcji po 20,57,

80 akcji po 20,59 i

100 akcji po 20,60.

Pozostała część zlecenia kupna, tj. 80 sztuk, traci ważność i zostaje usunięta z arkusza zleceń.

Zlecenia z oznaczeniem ważności wykonaj lub anuluj (WuA) różnią się od zleceń z oznaczeniem WiN tym, że muszą zostać zrealizowane z całości albo nie zostają zrealizowane w ogóle. Jeśli w ostatnim przykładzie po stronie kupna zostałoby złożone zlecenie na 300 akcji z warunkiem WuA zamiast WiN, straciłoby ono ważność ze względu na brak zleceń przeciwstawnych zapewniających jego realizację zgodnie z warunkiem WuA (po stronie sprzedaży oczekują zlecenie jedynie na 220 akcji).

Pozostałe do omówienia zlecenia z dodatkowymi warunkami ich wykonania to: zlecenia z warunkiem limitu aktywacji (LimAkt), warunkiem minimalnej wielkości wykonania (Wmin) i warunkiem wielkości ujawnianej (WUJ). Pierwsze z nich może być traktowane jako stop loss lub sygnał do zajęcia pozycji. Jest to spowodowane konstrukcją warunku, która polega na tym, że limit aktywacji zlecenia może być określony jedynie powyżej (w przypadku zleceń kupna) lub poniżej (w przypadku zleceń sprzedaży) kursu ostatniej transakcji giełdowej, zaś limit zlecenia musi być wyższy (w przypadku zleceń kupna) lub niższy (w przypadku zleceń sprzedaży) od limitu aktywacji, chyba że zlecenie zawiera polecenie wykonania go po każdej cenie. Mechanizm działania zleceń z warunkiem LimAkt obrazuje poniższy przykład arkusza zleceń dla akcji spółki Z:

Tabela 5a

Kurs ostatniej transakcji w momencie wprowadzenia do arkusza zlecenia z warunkiem LimAkt: 10,00

Przy kursie odniesienia (kursie ostatniej transakcji) zostaje wprowadzone do arkusza zlecenie kupna z warunkiem LimAkt wyższym od tego kursu. Zgodnie z ideą zleceń z warunkiem LimAkt zlecenie to pozostaje w arkuszu nieaktywne do momentu, w którym kurs kolejnej transakcji będzie (w przypadku zlecenia kupna) równy lub wyższy od limitu aktywacji.

Tabela 5b

Do arkusza napływa zlecenie sprzedaży

Po wejściu do arkusza zlecenie sprzedaży oczekuje na zlecenie przeciwstawne – nie może zrealizować się ze zleceniem kupna, gdyż jest ono nieaktywne (warunek aktywacji nie został spełniony, gdyż żadna transakcja nie została zawarta i kurs nie może ulec zmianie).

Tabela 5c

Do arkusza napływa zlecenie kupna

Do arkusza napływa zlecenie kupna z limitem umożliwiającym realizację zlecenia sprzedaży. Zostaje zawarta transakcja kupna-sprzedaży 100 akcji po 10,02, po której arkusz wygląda następująco:

Tabela 5d

Kurs ostatniej transakcji: 10,02

Jak widać został spełniony warunek aktywacji pierwszego zlecenia, które staje się widoczne w arkuszu zleceń. Zlecenie kupna ze spełnionym warunkiem LimAkt jest traktowane jako nowe zlecenie i zostaje zrealizowane (w tym wypadku częściowo) po kursie najlepszego zlecenia przeciwstawnego, tj. 10,02. Niezrealizowana część zlecenia kupna pozostaje w arkuszu już bez warunku LimAkt.

Zlecenia z warunkiem Wmin oznaczają, że zlecenie musi być zrealizowane co najmniej w wielkości określonej w warunku, a w przypadku, gdy wolumen zleceń przeciwstawnych nie pozwala na realizację Wmin, zlecenie to traci ważność. Warunek ten jest przydatny chociażby w przypadku obrotu akcjami spółek groszowych, w przypadku których mogłoby się zdarzyć, że zlecenie inwestora opiewające np. na 100.000 akcji zostałoby zrealizowane jedynie w niewielkiej części, zaś pozostała część zlecenia straciłaby ważność np. wskutek określenia terminu ważności do pierwszego wykonania (WiN). Brak warunku Wmin spowodowałby w tym przypadku zwiększenie kosztów transakcyjnych inwestora, gdyż prowizja maklerska mogłaby stanowić znacznie większy koszt od zakładanego.

Warunek WUJ stosowany jest z reguły, gdy inwestor chce ukryć wielkość swojego zlecenia przed innymi graczami. W takim przypadku, składając zlecenie kupna/sprzedaży, które mogłoby wpłynąć w znaczący sposób na zachowanie innych inwestorów lub cenę instrumentu, inwestor opatruje je warunkiem wielkości ujawnianej, która nie może być mniejsza niż 100 sztuk jednostek transakcyjnych. Tylko wielkość ujawniana jest widoczna w arkuszu zleceń i każdorazowo po jej realizacji ze zleceniem przeciwstawnym ujawniana jest kolejna część zlecenia zgodna z warunkiem WUJ.

Źródło: uchwała Zarządu Giełdy – Szczegółowe Zasady Obrotu Giełdowego