Manuka (łac. Leptospermum scoparium) lub Drzewo herbaciane to krzew osiągający czasem rozmiary niewielkiego drzewa, typowy dla Nowej Zelandii i południowo-wschodniej Australii. Występuje na terenie całej Nowej Zelandii, jednakże najliczniej na suchym wschodnim wybrzeżu Północnej i Południowej Wyspy. W Australii roślinę tę można znaleźć w Tasmanii, regionie Wiktorii i Nowej Południowej Walii. Nazwa Manuka, pochodząca z języka Maori (mānuka), jest używana w Nowej Zelandii. Nazwa ‘drzewo herbaciane’ jest powszechna w Australii i tylko nieznacznie w Nowej Zelandii. Określenie to powstało dzięki Kapitanowi Cookowi, który parzył ‘herbatę’ z liści tego drzewa.
Manuka jest łatwo rozmnażającym się krzewem, który jest wytrzymały na bardzo trudne warunki glebowe. Krzew ten osiąga najczęściej wysokość od 2 do 5 metrów, ale może też osiągać rozmiary niewielkiego drzewa (do 15 m). Jest to roślina wiecznie zielona, o gęstym ugałęzieniu i małych, szpiczaście zakończonych liściach (o dł. 7-20 mm i 2-6 mm szerokości). Kwiaty są białe, gdzieniegdzie zaróżowione, o średnicy od 8 do 15 mm (rzadko do 25 mm), z pięcioma płatkami. Ich kształt przypomina gwiazdę.
Ten gatunek jest bardzo często mylony z inną, podobną odmianą – Kanuką. Najłatwiej je odróżnić po listowiu. Liście Manuki są szorstkie, natomiast Kanuki są gładkie. Drewno Manuki jest wytrzymałe i twarde; często wykorzystuje je się do robienia trzonków narzędzi. Dym z palonego drewna Manuka nadaje cudowny smak wędzonemu mięsu i rybom.
Zastosowanie medyczne i zdrowotne
Produkty na bazie Manuki mają wysokie właściwości antybakteryjne i są powszechnie dostępne w Nowej Zelandii. Te same właściwości były wykorzystywane przez plemię Maori w leczeniu naturalnym.
Miód Manuka, produkowany przez pszczoły, które zbierają nektar z kwiatów, ma charakterystyczny smak, jest ciemniejszy i bardziej intensywny niż miód koniczynowy, a ponadto posiada silne właściwości antybakteryjne i przeciwgrzybiczne. Miód Manuka o najwyższych właściwościach leczniczych produkowany jest w specjalnych pasiekach, umiejscowionych w nie uprawianych rejonach Nowej Zelandii obficie porośniętych przez krzewy Manuka.
Uniwersytet w Waikato w Hamilton, w Nowej Zelandii, stworzył Instytut Badań nad Miodem, który zajmuje się pomiarem zawartości substancji aktywnych miodu i jego właściwościami antybakteryjnymi. Stowarzyszenie Aktywnego Miodu Manuka (AMHA) promuje i zabiega o ujednolicenie produkcji Miodów Manuka dla potrzeb medycznych. Stowarzyszenie to stworzyło Wyjątkowy Współczynnik Manuka (UMF), który określa siłę antybakteryjnych właściwości miodu. W styczniu 2008 roku, profesor Thomas Henle z Uniwersytetu w Dreźnie (Niemcy) odkrył Methyloglyoxal będący substancją czynną w Miodzie Manuka. Składnik ten oznaczany jest jako MGO na Miodach Manuka, np. MGO 100 oznacza stężenie 100 mg Methyloglyoxalu na kilogram miodu.
Miód oraz olejek Manuka są doskonałymi, naturalnymi substancjami używanymi w leczeniu problemów i podrażnień skórnych, takich jak: grzybice stóp i paznokci, łupież, czy różnego typu egzemy. Pomimo faktu, że drzewo Manuka zostało docenione i naukowo rozpoznane dopiero w ostatniej dekadzie, lud Maori (rdzenni mieszkańcy Nowej Zelandii) od dawna wykorzystywał siłę i właściwości lecznicze tej rośliny.
Wyciągi z liści Manuka były stosowane w problemach układu moczowego i zmniejszały gorączkę. Naparu z liści używano do inhalacji w wypadku przeziębień, zapalenia zatok, kataru siennego, zapalenia oskrzeli czy astmy. Ciepły wywar z liści i kory Manuka stosowano w okładach na obolałe plecy, czy zmienione reumatycznie stawy. Liście i młode gałązki Manuka używane były w łaźniach parowych. Papkę otrzymaną z liści stosowano jako okład na zmieniono chorobowo fragmenty skóry, a także bezpośrednio na rany i skaleczenia, aby przyspieszyć leczenie i zredukować ryzyko zakażenia. Młode pędy żuto i połykano w wypadku ostrych biegunek. Kora, sok oraz gniazda nasienne Manuki także były wykorzystywane w leczeniu różnych dolegliwości.
Wynika z tego, że Manuka od zawsze była ważną rośliną leczniczą, zarówno dla plemienia Maori, jak i dla wczesnych przybyszy z Europy, którzy w pierwszych latach osadnictwa polegali na wiedzy rdzennych mieszkańców w kwestii wykorzystywania roślin w leczeniu ich własnych dolegliwości.
Ogólnoświatowe zapotrzebowanie na produkty na bazie miodu z kwiatów Manuka zachęciło wielu pszczelarzy do uprawy tego krzewu. Obecnie produkty na bazie miodu Manuka obejmują nie tylko smakowite i lecznicze miody, ale także całą gamę kosmetyków pielęgnacyjnych, stworzonych z myślą o pięknej, młodej, zadbanej i zdrowej skórze.
